Oliegigant ExxonMobil houdt straatarm Guyana in wurggreep

‘Het is alsof je kinderen laat onderhandelen met volwassenen.’ Onderzoeksjournalist Kiana Wilburg kijkt teneergeslagen. In het bescheiden hoofdkantoor van Kaieteur News in Georgetown, de hoofdstad van Guyana, vertelt ze over het oliecontract dat het land heeft getekend met ExxonMobil.
 
Volgens Wilburg is dit misschien wel het slechtste oliecontract ter wereld. ‘Ik heb maandenlang grondig onderzoek gedaan naar zo’n 130 contracten en ik kon mijn ogen niet geloven. Het was echt teleurstellend om me te realiseren dat we het slechtste contract hebben van allemaal.’

SPROOKJE
‘Een sprookje.’ Zo noemde de ExxonMobil vice-president Neil Chapman de olieontdekking voor de kust van Guyana in 2015. Guyana is een vergeten land in Zuid-Amerika tussen Venezuela en Suriname met een bevolking van zo’n 800.000. Ooit een kolonie van Nederland, is het later overgenomen door de Britten. Guyana is het op één na armste land van Zuid-Amerika, met een economie vooral gebaseerd op suiker, rijst, de visserij. En er is een bescheiden goud- en bauxietindustrie.
 
Maar in december is Guyana begonnen met olie te produceren. En niet zo’n beetje ook. In de zeebodem voor de kust van Guyana liggen zo’n 8 miljard vaten olie voor het oprapen ter waarde van in totaal 300 miljard dollar. Naar schatting gaat ExxonMobil zo’n 700.000 olievaten per dag uit de zeebodem pompen, oplopend naar 1.2 miljoen vaten per dag in 2030. Per hoofd van de bevolking is Guyana dan de nummer 1 olieproducent ter wereld. Voor ExxonMobil is dit ook geen klein bier: Guyana wordt 8 procent van de totale productie van ExxonMobil.
 
Guyana krijgt een deel van de inkomsten en daarmee zou het land per hoofd van de bevolking één van de rijkste landen ter wereld worden. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) schat de economische groei voor dit jaar op een forse 85.6 procent.

WURGCONTRACT
Maar het blijkt dat ExxonMobil Guyana heeft opgescheept met een uitermate slechte deal. ‘Ik kon het aantal ongebruikelijke voorzieningen van dit contract niet geloven,’ zucht onderzoeksjournalist Wilburg. ‘ExxonMobil gaat met dit contract ervandoor met het gros van onze grondstoffen en staat boven ons parlement.’

MILJARDEN MIS LOPEN
Allereerst verdient Guyana vergeleken met andere olieproducerende landen te weinig aan dit contract. De royalty van dit contract met ExxonMobil is slechts 2 procent. Een royalty is het percentage van de totale olieopbrengsten dat naar de Guyanese overheid gaat. Wilburg zegt dat dit percentage van alle 130 contracten die zij heeft bestudeerd verreweg het laagst is. Landen in de regio zoals Argentinië, Ecuador en Brazilië krijgen 10 procent of meer. Het Afrikaanse land Ghana, dat ook zaken doet met ExxonMobil, krijgt ook 10 procent.

Bovenop de royalty ontvangt Guyana een deel van de winsten. Guyana krijgt 52 procent van de winsten, ExxonMobil de rest. Een rapport van Open Oil vergelijkt het Guyana contract met andere deals en concludeert dat Guyana 69 procent van de winsten zou moeten ontvangen. Ook het IMF stelt dat dit ver beneden het internationale gemiddelde is.

Hierdoor loopt het land volgens Open Oil in totaal zo’n 1.3 miljard dollar per jaar mis. Ter vergelijking: het overheidsbudget van Guyana was vorig jaar 1.4 miljard dollar. ‘In mijn onderzoek kwam ik net als met de royalty tientallen landen tegen met betere voorwaarden wat betreft de winstverdeling,’ aldus Wilburg, ‘en die hadden veel minder oliereserves.’ Organisaties zoals Global Witness en het IMF zijn ook kritisch op wat Guyana uiteindelijk verdient met dit contract.

Als kers op de financiële taart is ExxonMobil niet belastingplichtig in Guyana. Het contract stelt dat het bedrijf geen winstbelasting, btw, accijnzen of enig andere vorm van heffingen over het inkomen uit olieproductie hoeft te betalen. In Ghana moet volgens Wilburg ExxonMobil dat wel.

BOVEN DE WET
Het IMF adviseerde Guyana dat ze de belastingwet zouden moeten aanpassen om te voorkomen dat dit in de toekomst weer gebeurt tijdens het afsluiten van nieuwe contracten. Ook de Wereldbank heeft miljoenen dollars uitgetrokken om de Guyanese overheid te helpen met het aanscherpen van hun wetten. Alleen heeft het daarvoor een advocatenkantoor in de arm genomen dat ook voor ExxonMobil werkt.

Zo’n aanpassing van de wet zou overigens niet op dit contract met ExxonMobil van toepassing zijn. Want als het parlement van Guyana een nieuwe wet goedkeurt die ExxonMobil mogelijk kan schaden, dan moet deze wet eerst voorgelegd worden aan een arbitragecommissie in Washington DC. In het ergste geval moet Guyana opdraaien voor de financiële schade als gevolg van de wetsverandering.

‘Dit contract schendt onze rechten op alle niveaus,’ zegt Wilburg. ‘Het houdt het huidige en alle toekomstige parlementen in een wurggreep.’ Wilburg noemt Mauritanië als voorbeeld, waar in het contract staat dat de exploitant te allen tijde onderhevig is aan de geldende wet- en regelgeving van dat land, ook na veranderingen.

OLIELEK
Naast de financiële missers in het contract, is Guyana in de praktijk ook slecht voorbereid op olielekkages. Er is een nationaal crisisplan, maar dat is nog steeds een concept, terwijl het pompen al is begonnen. Van 2005 tot 2018 is ExxonMobil verantwoordelijk voor meer dan 4000 olielekkages wereldwijd. Dat is bijna elke dag een ExxonMobil-olielek.

Voor Guyana zou een olieramp catastrofaal zijn. De kust van het land ligt grotendeels onder de zeespiegel, waar 90 procent van de bevolking woont. Het vervuilde water zou in natuurgebieden aan de kust enorme schade aanrichten. Ook de lokale visserij, een belangrijke bron van inkomsten waarin tussen de 25.000 en 30.000 mensen werkzaam zijn, komt hierdoor in het gevaar.

Maar Guyana gaat hoe dan ook met olie wel meer geld verdienen dan ooit tevoren. En niet iedereen is zo pessimistisch over dit contract. Lars Mangal levert met zijn bedrijf werknemers aan ExxonMobil in Guyana. ‘Dit contract is het beste wat we nu hebben,’ suggereert hij. ‘Kan het beter? Ja, er zijn dingen die beter kunnen. Maar het heeft geen zin om achteraf hierover te klagen. ’

‘En het is nog vroeg,’ gaat Mangal verder. ‘We moeten er nu voor zorgen dat we investeren in lokale expertise. Het gaat niet allemaal vanzelf. We moeten nu doorpakken, anders is dit een gemiste kans voor Guyana.’

Maar onderzoeksjournalist Kiana Wilburg ziet dat anders: ‘Dit contract van Exxon houdt ons in een wurggreep tot de dag dat onze olieputten leeg zijn,’. Voor elke Saoedi-Arabië en Noorwegen, is er een Venezuela en Nigeria. Het is nog maar zeer de vraag of olie de reddende engel zal zijn voor de burgers van straatarm Guyana.