Wat moet er gebeuren om het patroon van racisme te doorbreken?

Sinds het grote anti-racisme protest na de moord op Martin Luther King in 1968 is er veel veranderd in de Verenigde Staten. Maar evenveel is niet veranderd. Hoe kunnen we in Amerika, maar evengoed in ons eigen land, het patroon van racisme doorbreken?

Berichten over buitensporig (wit) politiegeweld gericht op zwarte Amerikanen zijn aan de orde van de dag. Het racisme is ingebakken in het land. En dat is precies het probleem. Waar dit racisme in de Verenigde Staten heel extreem wordt geuit, is het ook in Nederland, in mindere mate weliswaar, aanwezig. ‘Vergeet niet dat we in Nederland (…) in 2015 de moord op Mitch Henriquez hebben gehad. Dat was een groep politieagenten, dat is allemaal gefilmd. Toen zijn er protesten uitgebroken, die ook behoorlijk hard zijn aangepakt. De politieagenten die verantwoordelijk waren voor zijn moord, daarvan zijn maar twee berecht en daarvan heeft maar een persoon een straf gekregen. (…) Dit is niet alleen in Amerika. Voor zo’n klein land is er behoorlijk veel politiegeweld in Nederland’, aldus schrijfster Anousha Nzume in De Nieuws BV.

We kunnen dus niet alleen wijzen naar dat land aan de andere kant van de oceaan. ‘Racisme kent geen grenzen’, aldus strafrechtadvocate Natacha Harlequin. Ook in ons eigen land heeft racisme onterecht een plaats gekregen in de maatschappij. En dat uit zich op verschillende manieren. ‘Hier is institutioneel racisme ook een probleem’, vertelt journaliste Clarice Gargard in De BOOS AntiCoronaDepressiePodcast. ‘Het zit ingebakken in onze samenleving, in onze systemen, in ons DNA, in ons denken, in hoe we gesocialiseerd zijn, in ons gedrag. Op de arbeidsmarkt ten eerste, de Belastingdienst die aan etnisch profileren doet, de politie discrimineert, anti-Zwarte Piet-demonstraties die met geweld gepaard gaan. Op micro-niveau: dat je constant verteld wordt dat je minderwaardig bent, vanwege je huidskleur.’ Nu is de vraag: wat moet er gebeuren om dat patroon te doorbreken?

Taal veranderen: eenheid
De eerste stap is volgens Lois Pot (zij was in de jaren 50 en 60 betrokken bij de Civil Rights Movement in de VS) een andere taal spreken. Niet letterlijk, maar figuurlijk. ‘Een taal van eenheid, van: wij willen samen iets voor dit land betekenen. Dat is het begin.’ Alleen deze verandering kan al veel verschil maken volgens Pot. Een voorbeeld van hoe het niet moet is nu duidelijk zichtbaar in de VS, waar president Trump met zijn woorden mensen nog verder tegen elkaar opzet. In zijn speech van afgelopen week noemde hij zelfs het recht op het tweede amendement, in de ‘strijd tegen de protesten’. Dat tweede amendement is het recht van Amerikanen om wapens te mogen gebruiken. ‘Als ze iedere keer uit elkaar worden gedreven door taalgebruik of door een handelswijze, dan staat dat in de weg’, aldus Pot in De Nieuws BV.

Niet stil blijven
Racisme, alleen het woord al, ligt erg gevoelig bij veel mensen. Ook in Nederland hebben we hier veel moeite mee. Om de zwaarte van het woord te halen is het belangrijk dat erover gesproken wordt. Maar dat vinden veel mensen lastig. Dat heeft volgens Natacha Harlequin te maken met het feit dat mensen over en weer het gevoel hebben dat ze het niet goed doen. ‘Aan de ene kant wil ik de zwarte mensen zeggen: je bent goed zoals je bent en wat je doet is goed. Aan de andere kant wil ik tegen de witte mensen zeggen: alles wat jij doet in dat kader is ook goed. Wij omarmen je. Alles wat jij doet in het kader van discriminatie is goed. Je kan nooit iets fout doen’, aldus Harlequin bij Frank en Eva.

Inzien wat wit privilege betekent
Je hoort nu vaak de term 'wit privilege' of 'white privilege'. Een begrip dat is overgewaaid uit de Verenigde Staten, maar hier ook zeker van toepassing is. Toch stoot het veel witte mensen tegen het zere been. Er wordt vaak gedacht dat door het feit dat je wit privilege hebt, je het als mens niet zwaar kan hebben. Maar zo werkt het niet. Sagid Carter geeft bij Avonturen van Mark een heldere uitleg van het begrip: ‘Het betekent niet dat omdat jij een witte man bent, dat jij het niet zwaar kan hebben. Jij kan het ook zwaar hebben, maar jouw leven wordt niet nóg zwaarder gemaakt door je huidskleur (…).’

Arrestatie politieagenten
Naast begrip is het ook belangrijk dat een land het signaal afgeeft dat racisme niet onbestraft blijft. Iets wat tot nu toe wel vaak het geval is. ‘Arresteer de agenten die onschuldige burgers vermoorden’, aldus Anousha Nzume in De Nieuws BV. ‘De drie andere agenten die betrokken waren bij de moord op George Floyd, die zijn nog niet gearresteerd.’
 
Wetswijziging is niet genoeg, mensen moeten voelen dat het anders moet
In de tijd van de Civil Rights Movement zijn er veel wetten veranderd. Maar een wetsverandering is niet genoeg. ‘Mensen moeten vinden en voelen dat het anders moet’, zegt Lois Pot in De Nieuws BV. Zo lijkt ook onze eigen minister-president Mark Rutte erin te staan. Toen afgelopen najaar de pietendiscussie opnieuw in al zijn hevigheid losbarstte, reageerde hij in Yung DWDD als volgt: 'We hebben het mooiste land van de wereld. We hebben alles in huis om dit voor elkaar te krijgen, maar dan moet je wel elkaar erop aanspreken. Dat is echt het eerste wat er moet gebeuren. (...) Waar ik meteen zo kotsmisselijk van word is dat, binnen een minuut, iedereen zegt: wat gaat de politiek nu meer doen? (...) Deze samenleving gaat geen stap verder komen als ze bij alles dat niet deugt zegt dat in de wet op te gaan lossen. Ik wil dat we eerst 24 uur, het is inmiddels 48 uur, onszelf afvragen: wat gaan wij er als land aan doen? (…) Moreel leiderschap is ook door te zeggen: wij gaan dus niet nu meteen weer met wetgeving komen, want zo leg je de problemen bij de overheid neer. Sorry samenleving, zo makkelijk is het niet. Als wij in een land willen wonen waar we met respect met elkaar omgaan, dan hebben we ook elkaar daarop aan te spreken.'

Meer zichtbare diversiteit 
Ook zouden we dagelijks moeten zien hoe divers onze samenleving is. Bijvoorbeeld op televisie. Maar eigenlijk is die diversiteit overal nodig. ‘Het moet vanzelfsprekend zijn. Als je (zwarte) mensen op allerlei plekken ziet zitten, in verschillende functies, dan wordt het ook normaal’, aldus Natacha Harlequin bij Frank en Eva.