Is het erg dat jongeren minder boeken lezen?

‘Ik merk dat leeshaat groeit. De weerzin is steeds groter.’ Schrijver Özcan Akyol vertelt in de Boekenbal-uitzending van Khalid & Sophie dat Nederlandse jongeren minder lezen: er is sprake van ontlezing. Hoe erg is dat?

'De klus om jongeren aan het lezen te krijgen wordt steeds moeilijker', vertelt Özcan 'Eus' Akyol. De schrijver legt op middelbare scholen uit waarom lezen zo belangrijk is en merkt daar dat er sprake is van ontlezing.

'Jongeren hebben duwtje in de rug nodig'
'Achteraf heb ik er spijt van dat ik niet meer heb gelezen', vertelt zanger Gerson Main in Na het Nieuws. Hij hield van lezen, tot het verplicht moest op de middelbare school. 'Ik denk dat veel jongeren daarom een duwtje in de rug nodig hebben. Geen dwang.’

Bijvoorbeeld met Booktok:een categorie op TikTok die jongeren aanspoort om te gaan lezen. Het aantal lezers onder de 15- tot 24-jarigen steeg mede daardoor tijdens corona met zestien procent.

Toch maken veel mensen zich zorgen over het leesgedrag van jongeren: 42 procent van hen vindt het tijdverspilling en ze lezen gemiddeld slechts veertien minuten per dag. Drie boeken in een heel jaar is al veel, volgens Stichting Lezen. Hun behoeften worden vaak sneller vervuld door Netflix.

'Het lezen van boeken heeft mij wel echt tot een rijker mens gemaakt'
'Netflix is een soort kant-en-klaarmaaltijd’, aldus schrijver Kluun, bekend van het boek Komt een vrouw bij de dokter. Hij vindt het jammer dat jongeren steeds minder lezen en spoort hen daarom met Booktoks aan om dat meer te gaan doen. ‘Als je leest gaan je hersenen bedenken hoe die persoon en omgeving eruitziet. Dat is ook zo met luisterboeken.’

‘Ik merk als ik een boek lees, hoe ik erin op kan gaan. Ik zie mezelf veranderen als ik een boek lees’, vult zanger Gerson Main aan in Na het Nieuws. 'Als je een boek leest dan creëer je de hele wereld zelf. Terwijl wanneer je tv kijkt je alles geserveerd krijgt. Je hersenen gaan heel anders te werk. Je wordt creatiever.’

Na het Nieuws, Gerson Main over lezen vanaf minuut 19.30

'Ik leefde heel afgezonderd in mijn eigen bubbel. Dankzij die boeken kwam ik in andere werelden terecht', aldus Eus. Hij raadt jongeren daarom aan om minstens een half uur per dag te gaan ‘diep lezen: zonder prikkels in het verhaal zitten, zodat je er helemaal in verdwijnt’.

'Het gaat erom dat je plezier hebt aan lezen'
'Lezen moet leuk zijn', vindt staatssecretaris voor Cultuur en Media Gunay Uslu in Op1. Ze ontwikkelt daarom samen met onderwijsminister Dennis Wiersma een programma om lezen te bevorderen. Scholen gaan hierin meer samenwerken met bibliotheken en leesconsulenten. 'Het gaat erom dat je plezier hebt aan lezen, want niets is leuker dan via een boek in hoofden van personages te kruipen en in een andere wereld te belanden.’

De verplichte literatuur op school, daar draait het volgens schrijver Kluun niet om. Hij vindt het vooral het allerbelangrijkst dát jongeren lezen. 'Daarna zien we wel weer verder.'

'Minecraft kan net zo verdiepend zijn als een boek lezen'
Lezen wordt vaak onterecht als een ‘intellectuele inspanning’ gezien. ‘Je hoeft geen literatuur te lezen, maar je moet kunnen lezen om mee te komen in de maatschappij’, vertelt Kluun.

Het lezen van een boek staat bij de meeste mensen bovenaan de culturele ladder, merkt ook onlinecultuur-deskundige Cesar Majorana. ‘Als je een boek leest dan is dat beter dan het kijken van een Netflix-serie, beter dan een podcast en beter dan een radioprogramma. En ik weet niet of de huidige generatie jongeren zich zo vasthoudt aan de traditionele hiërarchie. Een wereld bouwen in Minecraft kan net zo verdiepend zijn als een boek lezen’, zegt hij in De Nieuws BV.

Dat jongeren massaal minder boeken zijn gaan lezen, betekent niet dat ze helemaal niet meer lezen. Jongeren lezen namelijk heel veel, maar op andere plekken dan in boeken. Namelijk hun smartphone of in songteksten.

Het nieuwe lezen draait volgens Majorana niet om het traditionele idee van een boek, maar om dat alles wat je doet, ook op je scherm, een vorm van lezen is. Per dag brengen we ongeveer drie uur en vijf minuten door achter een scherm en dat is volgens Majorana te vergelijken met het kijken van een film. ‘Het is een media-ervaring en daar hoort tekst natuurlijk ook bij. Ik ben een enorme fan van Instagram als medium voor tekst.’

Online lezen doet offline lezen
‘Wat mij betreft stimuleert Instagram ook weer om een gewoon boek ter hand te nemen.' Schrijfster Rachel Visscher maakte een roman voor Instagram en vertelt hierover bij De Nieuws BV. Via het account @byfarihah worden volgers iedere dag getrakteerd op een foto, video of illustratie met tekst. Al deze berichten samen vormen een deel van het verhaal van het Afghaanse meisje Farihah.

Instagram is een hele interessante voedingsbodem voor literatuur, vindt literatuurwetenschapper Kila van der Starre. Ze doet onderzoek naar poëzie buiten het boek. ‘Het kan een heel mooi tegengeluid bieden tegen mensen die zeggen dat poëzie dood is en dan vooral onder jonge mensen. Poëzie kan op Instagram namelijk een enorm bereik hebben. Het wordt dagelijks gelezen en dan voornamelijk door jonge vrouwen. Dat maakt het heel uniek.’

In 2019 bestond zestig procent van alle dichtbundels in de schappen bij boekenwinkels uit bundels gemaakt door Instagram-dichters. Online lezen doet dus ook offline lezen.