Hoe is het om op te groeien zonder queer representatie in de buurt?

Het is vandaag Paarse Vrijdag. Een dag waarop scholieren, studenten en docenten door het dragen van de kleur paars laten zien dat iedereen zichzelf mag zijn op school en dat seksuele diversiteit en genderdiversiteit de norm zijn.

Inmiddels zijn queer representatie en de bijbehorende rolmodellen alom vertegenwoordigd op sociale media. Maar wat nou als je opgroeit in een tijd zonder sociale media op een plek waar de rolmodellen schaars zijn? Berdan en Jamaal vertellen over hun ervaring. 

‘Een dag zoals Paarse Vrijdag zou een friendly reminder moeten zijn’, aldus Berdan Kaplan. ‘Voor alle mensen op school die niet hoeven te worstelen met hun seksualiteit of genderidentiteit; gewoon om even stil te staan bij de struggles en de soms intense ontwikkelingen die daarbij komen kijken.’

Berdan groeit op in Bergen op Zoom. Wanneer hij op 21-jarige leeftijd terugkijkt op deze periode, valt hem op wat hij hier het meest gemist heeft. Namelijk: herkenning. ‘Ik realiseerde me dat ik tijdens het opgroeien eigenlijk vrij weinig van mezelf terugzag. Wat betreft culturele achtergrond en seksualiteit. De jongetjes met een Midden-Oosterse achtergrond gedroegen zich vaak niet zoals ik. Die waren altijd wat mannelijker, stoerder’, vertelt hij in podcast Alicante.

‘Ik vond het best wel confronterend om terug te kijken op mijn jeugd in Bergen op Zoom. Volgens mij viel ik altijd wel buiten de boot; om hoe ik mij gedroeg of hoe ik mij kleedde. Ik was altijd die jongen die met een diep V-hals shirt met diamantjes erop naar de klas ging voor de schoolfoto en dan gay werd genoemd. Dat vond ik toen zo erg. Ik wist nog helemaal niet wat het betekende, ik was me nog helemaal niet bewust van mijn eigen seksualiteit. Ik vind het wel jammer dat dat deel heeft uitgemaakt van mijn ontwikkeling, dat ik een stukje van mezelf daardoor lange tijd heb verborgen.’

Berdan noemt zich nu queer en gay. ‘Ik ben natuurlijk een gay persoon. Ik ben openlijk homoseksueel. Maar queer is een term voor mensen binnen een gemeenschap die de maatschappelijke verwachtingen van wat het betekent om man of vrouw te zijn loslaten.’

Jamaal groeit op in Zeeland en herkent zich in het verhaal van Berdan. ‘Ik ben pas op mijn twintigste uit de kast gekomen. Op de basisschool of middelbare school ben ik daar niet voor uitgekomen. Ik zag geen mensen zoals mezelf terug in mijn omgeving.’ De christelijke school waar hij dan naartoe gaat, voelt niet als een veilige plek om uit de kast te komen. ‘Ik ben wel altijd iemand geweest die lekker zichzelf was en zich liet zien. Maar ik wilde niet dat mensen aan me zouden merken dat ik gay ben. Dus je gaat wel een deel van jezelf wegstoppen.’ Toch zijn er wel mensen die Jamaal vragen naar zijn seksualiteit. ‘Ik was iemand die goed voor zichzelf op kon komen. Maar ik merkte wel dat er geen ruimte was om daarvoor uit te komen.’

Ook Jamaal mist zichtbaarheid en herkenning. ‘Ik had lange tijd vrij weinig kennis van wat het (queer of gay zijn, red.) precies was. (…) bij ons in het dorp had je sowieso geen andere homo’s. Op tv zag je het niet echt. Internet hadden wij ook niet echt; wij hadden nog van die grote vierkante computers. Als ik iets over homoseksualiteit wilde opzoeken, dan moest ik naar een bibliotheek om daar de boeken door te spitten. Maar dat doe je ook niet, want dan val je door de mand.’

Het dorp waarin Jamaal opgroeit is gelovig, wat het moeilijker maakt voor hem om uit de kast te komen. ‘Je hoorde er weleens verhalen van iemand op het eiland die homo was en uit de kast was gekomen. Dat was dan gelijk een schande en dan werd erover gepraat. Ik voelde dus ook echt dat als je uit de kast komt je er niet meer bij hoort. Dan praat iedereen schande over je.’

De schoolomgeving heeft een grote invloed gehad op de vorming en acceptatie van Berdans en Jamaals seksualiteit. Daarom besluit Berdan met zijn juf uit groep 6 te bellen. Hij is benieuwd hoe het kinderen die nu in een soortgelijke situatie zitten vergaat. ‘De manier waarop jij je onbewust manifesteerde, dat is daarna niet meer zo heel vaak gebeurd. Ik kan me na jou niet meer echt leerlingen herinneren die dat ook heel erg hadden. Want natuurlijk zijn die er wel’, vertelt juf Mirella. De vraag is hoe leraren deze onzichtbare leerlingen kunnen helpen. ‘Ze moeten er niet echt naar gaan zoeken. Als je in de kast zit – tenminste, ik zat nog in een struggle met mezelf, ik wist het zelf nog niet eens – dan moet een leraar daar niet naar vragen’, vindt Jamaal. Hij denkt wel dat het aan de leraar is om ruimte te bieden aan deze kinderen. ‘Laten zien dat het geaccepteerd wordt in de klas. Dat als er opmerkingen over worden gemaakt, of kinderen worden gepest, je daar geen ruimte aan biedt en het niet tolereert. Daarmee laat je zien dat een kind zichzelf kan zijn en dat als hij daarop afgerekend wordt daar ook consequenties voor anderen aan vast zitten.’

‘Ik probeer zoveel mogelijk – en ik denk dat ik ook spreek voor de meeste collega’s van mij – de kinderen - hoe ze ook zijn, hoe ze zich ook gedragen, wat ze ook uitdragen - respect te leren’, vertelt juf Mirella. ‘En om een zo veilig mogelijke omgeving te creëren waarin iedereen zich prettig en geaccepteerd voelt. En veilig.’ Dat is belangrijk volgens Berdan en Jamaal. Kinderen zouden al op jonge leeftijd moeten leren over seksualiteit, inclusiviteit en diversiteit. ‘Je hoeft er niet direct diep in te duiken, maar ik denk wel dat je dat op jonge leeftijd al mee moet nemen. Dat je kinderen niet moet laten opgroeien in hokjes.’