Hanna Verboom over Elixer: 'Elke vorm van psychisch lijden is geworteld in een groter verhaal'

Na een pauze van vijf jaar is actrice Hanna Verboom terug met een hoofdrol in Elixer. Een achtdelige dramaserie vol intriges, machtsstrijd en wanhoop in de wereld van big pharma.

Hanna Verboom speelt in Elixer een CEO die ontdekt dat de antidepressiva-pil van het familiebedrijf ernstige, psychische bijwerkingen heeft. Haar strijd voor de waarheid en openheid weerspiegelt Hanna’s eigen verhaal: als documentairemaker en oprichter van filmclub Cinetree zet ze zich in om de taboes op mentale gezondheid te doorbreken.

'Jazeker. Ik mocht met de regisseur Dana Nechushtan werken aan een paar belangrijke scènes uit het script, waardoor we meteen de diepte in gingen. Dat vond ik erg fijn. Ik weet nog goed dat ik gebeld werd met het nieuws, ik was in Zuid-Afrika, dat ik de rol had gekregen. Na jaren achter de camera was dit voor mij echt een droomrol. Het is een gelaagde en dragende rol, die rollen zijn zeldzaam. Daarnaast had ik ruim vijf jaar niet gespeeld en me vooral gericht op het sociaal ondernemerschap (in 2009 richtte ze de stichting Get it done op, die zich inzet voor burgerinitiatieven, en vijf jaar later het filmplatform Cinetree, met een selectie aan impactvolle films, red.). Toen ik hoorde dat ik de rol kreeg, was ik dan ook ontzettend blij. Het voelde als thuiskomen om te gaan acteren. Ik wist dat ik ooit weer wilde spelen, want dat is mijn grote liefde, maar ik wilde me focussen op het bouwen van Cinetree en ik kreeg weinig uitdagende rollen aangeboden. Voor mij is het belangrijk iets te herkennen in de rollen die ik speel, maar ook dat het verhaal iets bij me raakt. Het scenario van Elixer greep me meteen. Het personage dat ik speel, Isabelle, krijgt de leiding over een groot farmaceutisch bedrijf. Ze wil het goed doen en zich bewijzen, maar tegelijkertijd voelt ze dat dingen niet kloppen. Waar liggen de ethische grenzen? Zeker wanneer dit invloed heeft op haar eigen kind, die de bewuste antidepressiva-pil ook slikt. Wat ook heel fijn was, is dat Dana echt een acteursregisseur is. Ze heeft zich grondig verdiept in het Big Pharma-verhaal waarover de serie ook gaat, er ging vijf jaar onderzoek aan vooraf. Samen met scenarist Maaike Krijgsman is ze er helemaal ingedoken. Alles is zoveel dieper, gelaagder en doordacht dan ik gewend ben. Vaak zitten er meerdere regisseurs op een project en ligt het draaitempo veel hoger.'

'Geweldig. Ik ben al jaren groot fan van Jacob Derwig. Dat is zo’n goed acteur en ook een ontzettend fijn mens. Bij Roman zie je gewoon dat het talent van zijn vader en moeder (Kim van Kooten, red.) doorstroomt. Voor mij was het best even spannend om na al die jaren weer op een set te staan. Kan ik het nog? Maar met Roman had ik al snel een bijzondere band. Hij is een ontzettend getalenteerde acteur die zijn vak erg serieus neemt. Roman zit nog op de toneelschool, maar ik denk dat we nog veel van hem gaan zien.'

'Nee. Het werd me wel door een voormalig manager afgeraden om erover te vertellen, ik zou nooit meer een rol krijgen. Maar voor mij was het juist een enorme bevrijding. Ik heb het twintig jaar lang in stilte met me meegedragen, en toen ik drie jaar geleden die documentaire maakte, mochten die schaduwkanten er eindelijk zijn. Ik ontdekte dat ik niet de enige was en dat er een enorm taboe op ligt waardoor mensen zich schamen of isoleren. Sindsdien vertonen we de documentaire door het hele land en voer ik er gesprekken over. Het heeft me juist veel gebracht. Als acteur kan ik nu ook een breder scala aan emoties gebruiken. Vroeger was ik bang voor mijn donkere kanten, nu heb ik die omarmd. Ik zou willen dat iedereen er open over kan zijn, want lijden hoort bij het leven. Het wordt echter een grote crisis als mensen het alleen moeten doen. Dan kan het escaleren in een depressie of zelfs nog erger. Daarom denk ik dat we beter open kunnen zijn over onze rafelrandjes. 

Het is ook vaak angst om de angst of het verdriet om het verdriet waardoor het zo heftig voelt. Sorry, ik zit een beetje op de praatstoel, haha. Maar ik wil benadrukken: we leven in een maatschappij waarin 48 procent van de mensen op een bepaald moment in het leven een psychische diagnose krijgt. Het is heel normaal om niet normaal te zijn.'

'Ja. Er rust nog een enorm stigma op, waardoor het moeilijk is om erover te praten. Ik heb op mijn negentiende een psychose meegemaakt, je zelfvertrouwen is compleet aan gort. Het voelt alsof alle hokjes in je hoofd door elkaar heen zijn gegooid. Je hebt dingen gezien die er niet zijn, je weet niet meer waarop je kan vertrouwen. Dat is heel heftig. Je hebt het gevoel dat er iets fundamenteels mis met je is en dat je een groot deel van jezelf moet verbergen. Daardoor kun je ook steeds meer vereenzamen. Dat zie je ook in de serie. Isabelle, mijn personage, heeft nauwelijks aandacht voor haar zoon. Ze is alleen maar bezig met dat bedrijf en heeft geen ruimte voor diepgaande gesprekken over wat hij voelt, ziet of meemaakt. En dan is de oplossing vaak simpel: medicatie en door. Op zich is er niks mis met medicatie, maar waar ligt de grens? Wanneer is het nog in het belang van de mens en wanneer wordt het gestuurd door commerciële belangen? Dat is een rode draad in de serie.

In mijn optiek is elke vorm van psychisch lijden geworteld in een groter verhaal. Pas als je dat ontrafelt, krijg je begrip voor jezelf. En kan je gaan kijken: welke psychische variatie ben ik als mens? Wat zijn mijn krachten en kwetsbaarheden? En hoe kan ik mijn leven zo inrichten dat ik er beter mee kan omgaan?'

'Ik noem het zelf een bipolaire variatie, omdat ik het geen stoornis vind. Ik heb een crisisperiode gehad, en die was verstorend, maar als ik kijk naar hoe ik in elkaar zit qua creativiteit en energie, dan is het ook mijn kracht. 

Maar ja, de afgelopen drie jaar heb ik zeker veel opgeruimd. Dat ging terug naar mijn jeugd: ik ben een KOPP-kind, een kind van een ouder met psychische problemen. Dat werkt vaak generaties lang door. Op een gegeven moment moet iemand zeggen: tot hier en niet verder. Ik ga dit ten diepste opruimen, zodat ik het niet doorgeef aan mijn kinderen.'

'Ja. Maar het is ook een heel mooie reis, al moet je wel de draken in de ogen aankijken. Ik had een gesprek met Roek Lips. Hij vertelde over zijn reis met leukemie en het verliezen van een kind (in 2011 verdronk de 18-jarige zoon van de voormalige NPO-netmanager, red. ). "Op een gegeven moment rende ik door de regen en viel plat met mijn gezicht in het gras," zei hij. "Toen gebeurde er iets: ik gaf me over aan iets groters."

Dat resoneert enorm bij mij, want zo heb ik het ook ervaren. Op een bepaald moment moest ik mijn trauma aankijken en accepteren dat ik sommige dingen niet kan veranderen. Daaraan moest ik me overgeven. Dat klinkt misschien zweverig, maar de oplossing zit in het besef dat je niet alles kan vatten, oplossen en begrijpen, maar je kan je er wél aan overgeven. Dan kom je tot een diepere acceptatie. Dat is mijn proces geweest in de afgelopen drie jaar. Er is iets van me afgevallen, ik heb al lange tijd geen depressies meer.'

'Ja. We wilden onderzoeken hoe je dit nou doet, als naaste, hoe je er voor iemand kan zijn? In Elixer gaat het hier ook over. Isabelle heeft in haar jeugd dingen meegemaakt die terugkomen bij haar zoon. Dus tijdens het maken van de film kon ik als acteur veel van mijn eigen ervaringen verwerken. Ze zeggen weleens: expressie is het tegenovergestelde van depressie. Op het moment dat je iets kan uiten en vormgeven, krijg je nieuwe inzichten en meer begrip voor jezelf. Ik denk dat we daarom dit soort verhalen zo erg nodig hebben, om te spiegelen en vragen te stellen. Niet alleen met series zoals Elixer, maar ook door open te zijn over onze eigen ervaringen. Je kwetsbaarheid wordt dan juist een grote kracht.'

'Ik ben nu stabiel. Het is een wereld van verschil met mijn eerste zwangerschap. Dus je ziet dat het werkt: je moet het aangaan en er ruimte voor maken. We zijn bang voor de processen die zich in ons leven soms aandienen, maar ze zijn juist zo waardevol. Crisis gaat vooraf aan transformatie. Het is misschien wel als een rups in een cocon. Op het moment dat je de cocon opent, zie je alleen maar smurrie. Het lijkt dood. Je kan je niet voorstellen dat daar een vlinder uit komt. Maar toch vliegt die er uiteindelijk uit. En zo voelt het voor mij ook.

Het is niet alleen een kwestie van: je komt hieruit. Nee, je komt er ook nog eens mooier uit. Misschien zou ik, als ik een knop had waarmee ik mijn diagnose kan uitwissen, die niet eens indrukken. Het heeft me zoveel gegeven dat ik nu op een andere manier in het leven sta. Ik kies er nu voor om te geloven dat er altijd een uitweg is. Maar niet in je eentje. De gesprekken met duizenden mensen die zoiets soortgelijks hebben meegemaakt, hebben me zoveel hoop gegeven. Als je de juiste mensen om je heen staan en je niet vereenzaamt, kun je erdoorheen breken.'

'Omdat ik weet hoe het voelt om te zwemmen in donker water, om op de rand te balanceren. Ik heb ervaren hoe sterk je naar beneden getrokken kan worden, die kracht is groter dan jezelf. En uitreiken is dan je enige reddingsboei. Je moet je overgeven aan iets groters, vertrouwen dat het licht weer aan gaat. Maar de media geven die hoop en het licht nog veel te weinig aandacht. 

Psychiater Floortje Scheepers vertelde mij een mooie metafoor over paardenbloemen en orchideeën. Sommige mensen zijn als paardenbloemen en redden zich wel, die zijn wat stabieler, daar is de samenleving meer op ingericht. Maar orchideeën zijn gevoeliger, veel meer afhankelijk van hun omgeving om tot bloei te komen. Als orchideeën vastlopen, behandelen we ze vaak als niet-functionerende paardenbloemen. In plaats van dat we zeggen: hé, deze orchidee heeft misschien meer zon nodig of een ander soort aarde. We kunnen veel meer luisteren naar iemands verhaal: aan welke knoppen kun je draaien om tot bloei te komen? Doe je bijvoorbeeld werk dat bij je past? Het is belangrijk om door te vragen in plaats van mensen met een psychische gevoeligheid te zien als probleemgeval.'

'Ja. Ik heb zelf ook van alles gezien en aangevoeld die achteraf klopten. Dat zeg je bijna niet hardop, want dat klinkt heel gek. Maar ik voelde bijvoorbeeld wanneer mijn zoon geboren zou worden en wanneer mijn oma zou overlijden. Ik ging naar het hospice en ze overleed in mijn armen. Sommige mensen zijn gevoeliger en pikken dingen op die niet altijd te verklaren zijn. In Afrika, waar ik een deel van mijn jeugd doorbracht – mijn ouders deden er vrijwilligerswerk – heb ik gezien hoe anders daarmee wordt omgegaan. Hier stoppen we het weg als we iets niet begrijpen. We sluiten onze ogen en oren ervoor. We willen dingen oplossen, fixen en door. Psychiater Jim van Os noemde het een ‘reparatie aanpak’, daarom grijpen we vaak liever naar medicatie. In Elixer zie je dat hier een miljardenindustrie op is gebouwd. Daar is nog veel te winnen. Vaak is de nabijheid van andere mensen al de oplossing. Dat hebben we met z’n allen te doen.’

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.