Er werd mij veel meer afgepakt dan Zwarte Piet | Joop.nl

De laatste keer dat mij een traditie werd afgenomen kan ik mij nog heel goed herinneren. 26 april 2014. Opeens veranderde het uiterlijk en zelfs het geslacht van de hoofdpersoon van een decennia oud verhaal. Opeens deed hij andere kunstjes op andere muziek, zat zijn haar anders, en om het allemaal nog erger te maken veranderde zelfs de datum van dit feest dat ik al mijn hele leven op 30 april vierde!

Weg de herinneringen, weg spijkerpoepen, weg koekhappen (het één was overigens niet noodzakelijkerwijs het resultaat van het ander), weg zaklopen. Nederland in verval.

Hoe moest ik het mijn kinderen uitleggen? Waarom konden zij ook niet gewoon net als ik in mijn jeugd, kijken naar prinsjes die met wc-potten slingerden en braaf in pak naar klompendansjes keken? Waarom worden mijn kinderen gedwongen om naar een hippe nieuwe versie van de oude traditie te kijken, terwijl ze nu met een koningin in spijkerjasje, de beats van Armin moeten tolereren? En dan ook nog eens te bedenken dat statistisch gezien de kans op mooi weer veel kleiner is op die nieuwe datum! Waarom is ons dit door de strot geduwd? Waarom is ons niks gevraagd?

Ja ok, we doen nog steeds aan vrijmarkt en trekken iets oranjes aan maar verder is alles anders. Waarom? Het is een traditie en daar blijf je met je poten van af! Toch? Vooral in de provincie hoor ik veel mensen klagen! Want in de Randstad lijkt het wel alsof we het gewoon accepteren. Nou beste provinciale vrinden, niet allemaal hoor! Ik vind het een schande wat er met Koninginnedag is gebeurd! Ik blijf het ook gewoon Koninginnedag noemen en blijf dan ook gewoon de hele dag met een aardappel op een lepel in m’n mond zaklopen. Ha! Dat zal ze leren!

Grappig dat ik bovenstaande rant nog nooit van iemand heb gehoord. Niemand maakte zich druk om al die veranderingen aan Koninginnedag.  Nie-mand.  Geen ontplofte message-boards/fora, geen afgezette A7, geen hevige discussies bij Pauw of RTL Late Night. Koninginnedag en Sinterklaas, twee tradities, twee compleet verschillende standaarden. Waarom?

Wat is nou toch dat enorme issue? Een van de meest gehoorde bezwaren tegen het aanpassen van slechts het uiterlijk van een van de figuren in het Sinterklaasverhaal is dat hij/zij dan herkenbaar zou zijn.

Ik denk dat dat nogal meevalt, je hebt het immers over kindjes die meestal niet ouder zijn dan 8. Maar vervolgens dacht ik ook  So What?  Stel dat je als kind van 5, de buurman of ome Kees opeens met roet op z’n kop ziet, dat is toch juist bere-spannend? Dat betekent namelijk dat hij al het hele jaar jou in de gaten heeft gehouden en alles heeft doorgebriefd aan Sinterklaas! En Sinterklaas zelf dan? Die is toch ook niet geschminkt om herkenning te voorkomen? Die herkenden we uiteindelijk toch allemaal aan zijn schoenen? En was Sinterklaas niet de hoofdpersoon in dit verhaal?

Dan is daar natuurlijk het  Zwarte Piet is helemaal geen racisme!! -argument. Wat men hiermee natuurlijk eigenlijk wil zeggen is ‘ik ben geen racist!!’. Kijk, en dat zijn toch echt 2 heel verschillende dingen. Ik heb zelf ook vol overgave gedanst en gezongen over mannen die, ook al waren ze zwart als roet, het toch heus wel goed meenden. Ik heb zelfs jarenlang Pieten geschminkt en met wattenstaafjes het diepste zwart in hun oorschelpen geplamuurd. Was ik toen een racist? Nee, dat geloof ik niet. Ik was me in mijn voorstad-bubbel vooral helemaal niet bewust van het feit dat veel andere mensen het feest anders beleefden.

De eerste keer dat ik doorkreeg dat er iets aan de hand is met ons feest was toen ik in Amerika mijn schoonzus bezocht. Zij was toen onderwijzeres in groep 5 en 6 onder de rook van het vrijdenkende Berkeley in Californië. Ze vroeg mij langs te komen en iets over Nederland te vertellen “maar niet over zwarte Piet hoor!”. Ik snapte daar niets van, wat was er mis met Zwarte Piet? Het was toch een sprookjesfiguur die door de schoorsteen kwam? Ik weet nog dat ik bij thuiskomst in Nederland dat verhaal in geuren en kleuren vertelde aan vrienden en vriendinnen en dat ze allemaal meelachten om die bekrompen Amerikanen die onze tradities niet kenden en begrepen. “Onze Zwarte Piet Racistisch?! Doe effe normaaaal!!” Ik nam een beker mee voor die schoonzus, daarop afgebeeld: Sinterklaas én Zwarte Piet. Onze trotse Nederlandsche traditie.

Allemaal lachten we om dat verhaal, allemaal behalve 1 vriendin. Het was 1999 en zij vertelde me dat zij, vanaf medio november, haar hart vasthield als kind. Dat ze Sinterklaas leuk vond maar Zwarte Piet vreselijk. Dat ze geen petjes droeg of oorbellen indeed in die periode en liefst ook geen kleurige kleding. Ze vertelde me het met gebogen hoofd. Alsof ze zich schaamde dat zij zich zo voelde. Ze zei dat ze bang was dat ik boos zou worden omdat ze iets dat wij allebei hadden beleefd zo verschillend had ervaren. Wie was ik om haar te zeggen dat ze ‘effe normaaaal’ moest doen? Dat, omdat het echt niet zo bedoeld is, haar gevoelens opeens niet tellen? Immers, als ik onbedoeld met mijn auto tegen een paaltje aanrij is de deuk toch ook niet minder?

Ze vertelde me ook dat ze het erg fijn zou vinden als Piet er ietsje anders uit zou zien, geen gek accentje zou hebben en minder dommig zou zijn. Daar kon niemand toch iets tegen hebben? Ik dacht in al mijn naïviteit “nee natuurlijk niet. Piet kan er best anders uitzien. Want wie ziet er nou zó uit nadat hij door een kachelpijp is gekropen? Ik bedoel, als je aan zo’n klim een paar gouden oorbellen overhoudt en een kekke rode lippenstift dan ga ik nú op zoek naar een hele lange kachelpijp! Maar, was vervolgens mijn vraag, was ik nu toch mijn hele leven een racist geweest?”

“Nee”, zei ze, “natuurlijk ben jij geen racist, dat zegt helemaal niemand, maar de figuur Zwarte Piet is opgebouwd uit karikaturale stereotype bouwsteentjes, en als we een paar steentjes veranderen en vervangen voor andere, maar net zo stevige steentjes, blijft Piet gewoon bestaan”. Ik kon niet anders dan erkennen: de oorringen, de dikke rode lippen, het kroeskopje, het pagepakje allemaal onderdelen uit het 19 ^e -eeuwse Jan Bouwmeester beeld van ‘de Afrikaan’. Maar, ik moest tot mijn schande ook erkennen dat ik vooral blij was dat ik volgens haar geen racist was. Hoe typisch, ik was dus eerst bezig met hoe ik mij voelde in dit verhaal en daarna pas met haar gevoel. En daar denk ik dat we in Nederland nog te veel in blijven hangen. ‘Wij’ hebben eeuwenlang alleen maar rekening hoeven houden met ‘onze’ gevoelens en hoe iets bij ‘ons’ overkomt. Als ‘wij’ iets niet of wel vinden dan is dat ook zo. Punt. En exact dat zie je nu veel op fora: “Zwarte Piet is zwart omdat wij dat zeggen. Punt”.

Allemaal volwassen mensen die doodsbang zijn dat er aan hun jeugdherinneringen getornd wordt. En weet je, dat wil echt helemaal niemand. Niemand wil jouw herinneringen aan sinterklaasavond in 1976 of 1964 of 2001 afpakken. Maar we willen wel graag dat we als samenleving onze ogen en oren openhouden en ons blijven ontwikkelen.

Er is maar weinig nog zoals het bijvoorbeeld in 1976 was. Ik was toen 6, de oer-Hollandse moeders droegen massaal hoofddoekjes op het schoolplein, op zondag waren de winkels dicht en er waren maar 2 Nederlandse tv-kanalen (maar die hadden wel weer Loekie de Leeuw!). Voor geld moest je bij een bank naar binnen voor 17:00 en de auto zonder airco reed op gelode benzine. We hadden nog nooit van shoarma gehoord en de pizzeria en Chinees waren exotische restaurants.

De komst van het internet heeft de wereld kleiner gemaakt en daardoor liggen we ook sneller onder een vergrootglas. Dat voor sommige mensen verandering pijn doet kan ik me heus voorstellen, maar ik hoop dat men zich ook realiseert dat verandering niet betekent dat je altijd iets wordt afgepakt. Sterker nog, door Piet iets minder diep in de schoensmeer te dopen wordt het juist een feest wat nog decennia lang meekan, voordat die malle Santa Claus van Coca Cola definitief zijn intreden doet. Of hebben we tegen die nieuwe en zelfs buitenlandse traditie dan ook weer geen bezwaar?