Menno Bentveld van Energieman: 'Energietransitie is een reusachtig varken, maar dat gaan we wassen'

In Energieman onderzoekt Menno Bentveld hoe het ervoor staat met de energietransitie in Nederland.

Is energie in Nederland goedkoop?
'Nou, stroom en gas zijn internationale markten. En voor wat betreft duurzame stroom: dat wordt zonder subsidie opgewekt. Windmolens, zonnepanelen: commerciële partijen leggen dat aan. En aan het stopcontact betalen wij gewoon de prijs.'

Ik zag de eerste aflevering van Energieman, daar zie je toch ook dat mensen een prijs betalen voor die stroom die niet in onze prijs verwerkt zit: hun uitzicht, met eindeloze weides, is nu een gebied met zonnepanelen. Die prijs is niet verwerkt in de stroomprijs.
'Klopt en eigenlijk is het altijd zo geweest. De afgelopen tweehonderd jaar was het gratis om de natuur te vernietigen. Gas, kolen en olie kostten wat om te winnen, maar met de natuur hoefde geen rekening gehouden te worden. Je kon ook alles uitstoten. In die zin is energie altijd te goedkoop. Net als bij vlees: de schade die veroorzaakt wordt aan natuur en milieu, zit niet in die prijs verwerkt. Een pleister op de wonde is de CO2 emissiehandel, waarmee bedrijven inmiddels betalen voor hun uitstoot en daarmee gestimuleerd worden die uitstoot te verlagen.'

De serie start met jou naast zo’n LNG-boot. Wat een enorm ding is dat!
'Iedere week komt er dus zo’n gigántisch schip binnen, ongeveer tweehonderd meter lang. Echt absurd. Die wordt dan aan een terminal op een ander schip gekoppeld, precies zo groot, en die maakt van dat vloeistof weer gas en wordt het honderden keren groter in volume. Ik dacht: dit is voor de Nederlandse markt, want wij willen stoppen met gasboringen in Groningen en stoppen met Russisch gas. Maar een belangrijk deel van dit gas wordt doorgesluisd naar de rest van Europa. Het gaat naar allerlei landen waar wij contracten mee hebben. Het is gewoon handel.'

Dat gaat gewoon door.
'Ja, en uiteraard zijn er mensen heel sceptisch over die energietransitie. Ze zien slechts keiharde handel en investeerders. Neem de Botlek, waar we draaien bij de nieuwe waterstoffabriek van Shell. Natuurlijk moeten zij véél meer inzetten op verduurzaming. Dat vind ik ook. Slechts een fractie van hun investeringen zijn groen. Maar een fractie van tientallen miljarden is nog steeds héél veel geld. De mensen die daar werken aan de duurzame tak, hebben echt een miljardenbudget. Dat kun je greenwashing (zogenaamd groen doen voor de bühne, red.) noemen, maar op weinig plekken in Nederland wordt zoveel uitgegeven aan waterstof, biobrandstoffen of windenergie. De jonge medewerkers die we er spraken vinden óók dat Shell veel eerder het roer had moeten omgooien, maar hebben ervoor gekozen om het bedrijf van binnenuit te veranderen.'

Je gaat ook op bezoek bij mensen wier huis totaal geruïneerd is door gasboringen. Het zijn verhalen die iedereen kent, maar als je het ziet je toch weer razend maken, omdat ze niet geholpen worden.
'Ja, bij een stel met een gigantisch mooie, oude boerenhoeve. Zevende generatie boeren. De eigenaar heeft het roze geverfd, uit protest, omdat er niets voor hem gedaan wordt. Met die mensen gaat het heel erg slecht, ze zijn totaal hopeloos en bijna depressief.'

Die mensen zagen we al vaker op tv, bij de parlementaire enquête gasboringen, in talkshows. Pas vorige week gebeurde er iets: ruim zeven ton subsidie uit een potje voor urgente restauraties van grote monumenten. ‘Voor het complete project is al met al wel een paar miljoen nodig,’ reageerde de eigenaar. Frustreert die taaiheid van politiek handelen na alle media-aandacht jou dan als tv-maker niet?
'Met wat ik maak, wil ik vooral indirect wat veranderen, bijvoorbeeld een kijker laten zien dat niets zonder gevolgen is. Het zou naïef zijn om te denken dat ik deze problemen kan oplossen.'

Door Energieman te maken, leer je veel nieuws over deze materie. Zijn er nu onderwerpen waar je steviger een kant kunt kiezen, of wordt het nu alleen maar diffuser en genuanceerder? Over zonne-energie, over waterstof, over kernenergie of wind of over accu’s – en alle ethische dilemma’s die daarbij komen kijken?
'Ik denk dat de oplossing op de middellange termijn is, dat al die opties worden uitgewerkt – en dat gebeurt nu ook. We graven als mollen om reusachtige buizen in de grond te leggen waarmee warmte uit de Rotterdamse haven naar de rest van de Randstad wordt gepompt, dwars door Vlaardingse woonwijken. Is dat de oplossing? Misschien weten we dat over vijftien jaar. Zon en wind worden sowieso leidend. Bij kernenergie worstel ik. Ik was er altijd heel erg op tegen, ik liep in de jaren 80 mee met demonstraties, met buttons op mijn jas. Kernenergie was de duivel. Maar de laatste vijf jaar zijn allerlei mensen aan het draaien: Diederik Samsom, Frans Timmermans, D66, bij de VN en de EU wordt kernenergie aangemerkt als groene stroom. Moet ik dan blijven brullen dat het klote is? Als allerlei partijen die ik hoog acht, zeggen: in de strijd tegen CO2 zetten we alle mogelijke middelen in?'

Nou?
'Heel weinig partijen willen daarin investeren. Het is verschrikkelijk duur – twee keer zo duur als wind en zon inmiddels. Ik ben daar na een korte periode weer van teruggekomen. Toch hebben we naast die twee duurzame energiebronnen nog iets nodig, voor als er geen zon schijnt of wind waait. Nou zou gas daar eigenlijk perfect voor zijn, zeker in een transitieperiode, de schoonste van de fossiele brandstoffen. Het is echt balen dat we al die tijd zo slecht naar de Groningers hebben geluisterd, dat de regering het zo verprutst heeft, anders zou gas, zon en wind de perfecte combinatie zijn. Want we hebben de schoonste gascentrales ter wereld. En die staan nu, ook omdat we geen gas meer uit Rusland willen, op een laag pitje. Maar goed, dat is nu een gepasseerd station.'

Ben je na het draaien van deze serie positiever over de energietransitie?
'Ja. Die transitie is een reusachtig varken, maar dat varken gaan we gewoon wassen. Als wij dat nu niet fixen, moet de generatie na ons het dan soms doen? De gedachte dat we die klimaatverandering níet kunnen stoppen, is net zo gekmakend als de gedachte dat het heelal nergens ophoudt. Dan krijg je nachtmerries. Dit gaat ons gewoon lukken. Omdat het moet. Maar ook omdat ik heb gezien wat we nu allemaal al voor elkaar krijgen.'

Energieman is vanaf maandag 30 oktober te zien om 22.15 uur op NPO 2, of terug te kijken via NPO Start.

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee.