Hoe werkt de lobby van de tabaksindustrie?

Onderzoeken tabaksindustrie ‘onbetrouwbaar en van onvoldoende kwaliteit’, dat zegt een groep internationale experts onder leiding van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Lidstaten moeten daarom geen gebruik maken van deze onderzoeken van de tabaksindustrie bij het bepalen van beleid, vinden de experts.

We weten allemaal dat roken slecht is. Toch vinden veel van ons het nog altijd sexy als Thomas Shelby een sigaretje opsteekt in een scène van Peaky Blinders. En dát heeft alles te maken met de lobby van de tabaksindustrie. Maar hoe doen ze dat?

De vacature van lobbyist voor een grote tabaksfabrikant; dan is GroenLinks-kamerlid Paul Smeulders waarschijnlijk niet de eerste kandidaat die bij je opkomt. Toch dacht een recruiter van Imperial Brands daar anders over. Hij benaderde Smeulders in 2019 om op die manier voet aan de grond te krijgen in Den Haag. Smeulders is daar niet van gediend en belt de recruiter op met de vraag hoe ze bij hem zijn uitgekomen. Smeulders filmde het telefoongesprek en deelde het in een draadje op Twitter .

De recruiter geeft aan op zoek te zijn geweest naar iemand met een relevante politieke achtergrond. ‘Het leek me interessant omdat het iets anders is dan wat je tot nu toe hebt gedaan. Omdat je een heel groot netwerk hebt is dat voor ons erg interessant. Het ligt er helemaal aan wat jij belangrijk vindt in de maatschappij en omtrent tabak. Dat moet je zelf beslissen. Maar misschien vind je het wel een mooie uitdaging om daar toch een beetje de visie te veranderen, misschien binnen de partij ook.’

Wanneer Smeulders aangeeft niet gediend te zijn van het gedrag van de recruiter om een Kamerlid aan te spreken voor de functie, kan de recruiter zich hier moeilijk in verplaatsen. Smeulders: ‘We hebben regels in Nederland over hoe we omgaan met de tabaksindustrie. Zo mogen jullie niet lobbyen in ministeries. Dat is een internationaal verdrag waar ook Nederland achter staat.’

James Bond
Dit is niet de enige manier waarop de tabaksindustrie probeert om mensen aan het roken te krijgen. Ook de filmindustrie speelt hier een grote rol in. ‘Je wilt toch niet dat je tieners gaan roken omdat ze James Bond zien roken’, aldus hoogleraar gezondheidszorg Ivan Wolffers er in 2014 over bij Joop . Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de tabaksindustrie in het verleden miljoenen betaald om roken in films te laten zien. Alle vormen van reclame op tv en het internet, en in kranten en tijdschriften, zijn in 2003 verboden. Maar de regelgeving is een stuk moeilijker te handhaven in de films die internationaal worden verspreid. Het WHO maakt zich al jaren hard voor een strenger beleid rondom roken in films. Zij reiken overheden mogelijkheden aan om in te grijpen. 

Verslavingsbevorderende middelen
Dat roken verslavend is, is algemeen bekend. Toch lijken tabaksproducenten altijd weg te komen met hun schadelijke producten. Een belangrijke reden daarvoor is dat ze zelf de onderzoeken van hun product leiden. 'Fabrikanten zijn verplicht de onderzoeken uit te voeren, maar de manier waarop de industrie dat doet, is volgens de expertgroep ondermaats. De groep heeft daarom grote twijfels bij de wetenschappelijke betrouwbaarheid van de rapporten die door de industrie zijn opgesteld', schrijft Zembla eind juni 2021. 

Advocate Bénédicte Ficq tilt dit in 2016 naar een hoger niveau; ze spant een rechtszaak aan tegen de tabaksindustrie.

In Pauw geeft ze uitleg. Ficq: ‘Tabaksproducenten hebben niet alleen een verslavend product gemaakt, maar een product waar op de meest ingenieuze manier allemaal verrassingen in verpakt zijn om die verslaving te verhevigen.’ Hoewel tabak het hoofdbestandsmiddel van een sigaret is, zijn er nog een heleboel extra stoffen aan toegevoegd. Tabak is volgens Ficq een te verwaarlozen onderdeel van de sigaret. ‘In een sigaret zitten op het eerste oog hele simpele ingrediënten, zoals bijvoorbeeld suiker. Het klinkt heel onschuldig. Maar als je suiker verbrandt en vervolgens inhaleert is het niet alleen kankerverwekkend, maar komt er ook een stof vrij die als een soort antidepressiemiddel werkt. Dus dat is weer ondersteunend aan de verslaving.’

Volgens Ficq is een sigaret alleen de verpakking voor nicotine. Het is namelijk de bedoeling dat de nicotine die hierin verpakt zit, zo snel mogelijk naar je longen gaat. Dat gaat via de rook, maar ook via allerlei andere slimme trucs.’ 

KWF Kankerbestrijding, gemeenten, artsen en ziekenhuizen scharen zich achter Ficq. Ook zij klagen de tabaksindustrie aan. Het OM bevond de tabaksindustrie, in februari van 2018, niet strafbaar. Ficq zoekt het vervolgens weer hogerop en gaat naar het hof. Daar wordt de dienstdoende rechter in september 2018 partijdig bevonden, hij wordt van de zaak gehaald. In december 2018 volgt het uitsluitsel: de tabaksindustrie wordt niet vervolgd. 

De verovering van Afrika
Ondertussen heeft de sigaret in Europa zijn beste tijd gehad. De inkomsten voor de industrie zijn daarmee, dankzij overheidsingrijpen en voorlichting, enorm teruggedrongen. Om die reden is de tabaksindustrie op zoek naar een nieuwe afzetmarkt. Deze is gevonden in Afrika, waar de afgelopen jaren een nieuwe doelgroep zich aan de tabaksindustrie heeft ontvouwen. In 2017 rookten er ruim 77 miljoen Afrikanen. Er wordt een groei van zo’n veertig procent verwacht in 2030, zo meldt Joop in 2017. De tabaksindustrie doet er alles aan om te voorkomen dat belasting op tabak niet verhoogd wordt. Daarvoor voeren ze vele en dure rechtszaken tegen de overheden van bijvoorbeeld Kenia en Oeganda. Het zou volgens de tabaksgiganten gaan om ‘onrechtmatige hinder voor internationale handel’.