25 jaar BNN: 'Eigenlijk als een soort grapje begonnen'

Vijfentwintig jaar na de oprichting van BNN spreekt Patrick Lodiers met Mirjam de Graaff, mede-initiatiefnemer én zus van Bart.

Het is de eerste week van september 1998: Google wordt opgericht, Willem Drees overlijdt en BNN start met De zondagavond van BNN, een soort tv-bonte-avond met korte absurde shows (onder meer met de Teletubbiesparodie Teringtubbies), uitgeserveerd door de nieuwe publieke omroep BNN, opgericht door Bart de Graaff en Gerard Timmer. Het clubje dat bij die oprichting betrokken was, was zéér klein. Barts zus Mirjam was een van hen – na het overlijden van haar broer zou ze de Bart de Graaff Foundation oprichten, voor jonge ondernemers met een lichamelijke beperking. Oud-BNN-voorzitter Patrick Lodiers spreekt De Graaff, aan de vooravond van de 25ste verjaardag van de (inmiddels gefuseerde) omroep.

Om te beginnen: wie was de Tietentubbie?
'Ik niet, haha. Hoewel iedereen dat dacht. Het was een secretaresse van ons.'

Dus jij onthult nu het grote geheim? Veel mensen dachten dat jij het was.
'Ja, en dat vond ik niet heel erg. Het was een goed pak, toch?'

Bart begon bij Veronica zijn programma BNN als een grap. Kun jij je nog herinneren wanneer de grap omsloeg en Bart bedacht: weet je wat? We kunnen wel een echte publieke omroep starten.
'Nou, niet exact, maar ik weet dat Veronica onder leiding van voorzitter Joop van der Reijden besloten had commercieel te worden. Joop opperde toen dat wij wel in het bestel konden blijven. Het is eigenlijk als een soort grapje begonnen.'

'We zijn dat gaan onderzoeken en tegelijkertijd tientjesleden gaan werven, in de zendtijd van Veronica. Dat mocht natuurlijk helemaal niet, maar Bart verzon altijd wel iets. Dan strikte hij bijvoorbeeld even z’n veters voor de bestickerde auto waardoor er heel groot in beeld kwam: ‘word lid van BNN’, met het nummer erbij. Iemand van ons moest formeel ontslag nemen en dat proces gaan leiden. We wezen allemaal naar Gerard Timmer. Gerard was natuurlijk de uitvoerend producent, maar ook de kantoorman en de vergadertijger. Wij niet.'

Had Timmer er ook direct vertrouwen in?
'Hij had direct door dat het meer dan een grap zou kunnen zijn. Vooral toen de tientjesledencampagne zo makkelijk ging. Als Bart ergens kwam, liepen mensen gewoon met tientjes naar hem toe. Ook op straat.'

Wat voor een omroep hadden jullie voor ogen?
'Een jongerenomroep. We wilden het gat van Veronica opvullen. Die achterban was inmiddels ouder geworden. We hadden geen idee wat we gingen maken hoor. Echt geen idee.'

Wanneer kreeg Veronica in de gaten dat ze een serieuze concurrent hadden gecreëerd?
'Al vrij snel. Van der Reijden is toen het serieus werd, heel boos binnengekomen en riep: dit gaan jullie dus niet echt doen! Maar we gingen het dus wél doen, en Bart genoot daarvan.'

En toen was de nieuwe omroep geboren.
'Ja. Onder leiding van Gerard Timmer dus en met regisseur Frank Timmer en Willem de Bois, de manager van Bart en Laurens Drillich, Maarten van Dijk, tekstschrijver van Bart en ik dus. En we hadden Eric Koehoorn in dienst genomen.'

'We begonnen op een zolderkamertje van een boerderij boven de Stichting Top 40. Iedere woensdagavond vergaderen we, en dan bestelden we chinees. Ondertussen maakte ik ook nog programma’s voor Veronica. Bart en Gerard deden de gesprekken met de politiek en stopten daar heel veel tijd in.'

Vond Bart dat leuk om te doen?
'Nee, maar hij was wel het boegbeeld en als Gerard maar meeging, vond hij dat eigenlijk wel prima. Het was heel belangrijk dat hij meeging, want door hem gingen alle deuren open.'

'Bart is natuurlijk uiteindelijk de voorzitter geworden, maar wel een op afstand. Hij moest vanwege zijn ziekte ook zorgvuldig met zijn energie omgaan en dus deed Gerard alle zakelijke dingen en schreef hij een beleidsplan. Bart maakte liever tv, dat was zijn ding. Hij was ook niet van de mailtjes maken, mailtjes lezen.'

'Op een bepaald moment hebben we een kantoor gehuurd in Hilversum, dat noemden wij ‘het huisje’. We hebben mensen aangenomen, een paar stagiaires, en gewoon programma’s maken. We deden maar wat. Ik herinner me De grote poepshow. Vijf minuten praten over poep. En weer door.'

Dat kon toen allemaal.
'Ja, het was in de beginperiode van BNN minder stringent dan nu. Ik vind het heel erg dat je als omroep veel minder ruimte hebt als het gaat om wat je maakt. Dat is kwalijk, want daardoor kun je eigenlijk niet meer zijn wie je bent. Nu moet alles langs de zendercoördinatoren. Dan kan het net zo goed allemaal NPO heten.'

Als we in de beginjaren van BNN een idee hadden, dan gingen we dat gewoon uitvoeren. En als het niet scoorde, dan lieten we het nog een paar weken lopen om te zien wat er zou gebeuren.
'Ja, er werd niet na één aflevering al geoordeeld.'

Even terug naar de eerste jaren dat BNN echt de nieuwe jongerenomroep was. Wat vond Bart daarvan?
'Bart was toen ook al best vaak ziek en moest vaak gas terugnemen. Soms lag hij zomaar twee maanden in het ziekenhuis en kon hij niets maken. Dan moest er iets anders gemaakt worden door Eddie Zoëy, Katja of Bridget. En Bart vond het dan ook heel leuk om mee te denken.'

BNN werd groter en groter. Hoe ging Bart daarmee om?
'Dat vond Bart het allermoeilijkste. In het begin waren we met z’n zessen of zevenen of zo. Op een gegeven moment werd dat een mannetje of twintig. Dat was ook nog heel behapbaar. Maar we moesten ook radio gaan maken en er kwamen nog meer mensen bij. Als Bart dan net twee maanden in het ziekenhuis had gelegen en terug op kantoor kwam, zaten er opeens weer vijf nieuwe mensen. Dat vond hij altijd heel lastig.'

Hoe ging Bart om met die populariteit?
'Hij kon eigenlijk niet over straat. Iedereen vond het natuurlijk fantastisch wat hij had gedaan. Hij sprak echt jongeren aan en het was vet en cool als je lid was van BNN. Wij deden dingen op tv die we eigenlijk niet konden doen, die mensen nog nooit gezien hadden. Wij maakten persiflages, soms heel heftige zoals over Hitler en weerman Gilles de la Tourette. En knijpen in de tieten van Patty Brard.'

Een uiting zoals de Tieten- en Teringtubbies zou nu niet meer kunnen bij de publieke omroep.
'Nee, zeker niet. Ik roep weleens gekscherend tegen mijn kinderen: het is net alsof we allemaal terug de kast in moeten.'

'Het is niet meer zo vrij als het ooit was. Lef is nu vaak vervangen door angst. Mensen durven heel veel dingen niet meer. Dat heeft natuurlijk te maken met social media. Je kon iets geks doen en dan bleef dat in je eigen kringetje. Nu staat het meteen overal. We maakten ook serieuze programma’s. Bart’s nieuwe nier was een nieuwe, eerlijke vorm van televisie maken, grensverleggend. Parallel daaraan is ook Je zal het maar hebben bedacht. Samen met Over mijn lijk staan die twee programma’s heel erg voor...'

…de serieuze kant van BNN.
'Maar wel met een les.'

We wilden niet laten zien wat de beperking was, maar wat die mensen nog konden. Dat is ook wel echt de BNN-filosofie geweest. Dat lust for life-principe. Heeft dat verschil tussen dat wat mensen dachten dat het zou worden en wat het uiteindelijk is geworden ook te maken met het feit dat BNN volwassener werd?
'In het begin hebben we natuurlijk echt een beetje de onderbroekenlol gedaan, maar op een gegeven moment wil je jongeren ook serieus bedienen.'

Dat lijkt me wel. Op een gegeven moment stierf Bart.
'De eerste tijd na zijn dood had iedereen nog wel Bart in een soort rugzak bij zich. Een beetje lef, niet te traditioneel, niet te braaf. Maar uiteindelijk dreven we steeds verder af van het origineel. Dat heeft natuurlijk ook te maken met het feit dat de mediawereld ook een snel veranderende wereld is.'

Ben je ontevreden over wat er van BNN is overgebleven?
'Ben ik heel lang stil?'

Hadden we nooit moeten fuseren met de VARA?
'Nou, dat sowieso niet.'

Dat komt door mij, hè.
'Ja, dat weet ik.'

Wij vonden dat het publieke bestel moest veranderen, want we waren met meer dan twintig omroepen. Het moest bestuurlijk veranderen. Jij zegt, die fusie had er nooit moeten komen. Dat is ook makkelijk gezegd.
'Natuurlijk, voor de mensen die erover gingen, waren dat best grote beslissingen. En als die eenmaal genomen is ga je verder om er het beste van maken. Alleen merk je intern dat die fusie nog steeds niet is afgerond. Je merkt nog steeds wat van BNN is en wat van de VARA is. Ik had dat anders aangepakt, om die fusie beter te maken of zo.'

Maar dat is iets anders dan dat je zegt dat het niet moest gebeuren.
'We hadden veel beter bij AVRO of TROS gepast.'

Denk je dat Bart dat ook had gevonden? Of is dat een vraag die ik niet mag stellen?
'Dat weet ik zeker omdat Bart heel rechts was en de VARA links. En dat is misschien nog steeds zo.'

Ik heb daar geen last van.
'Het heeft voor het grootste gedeelte te maken met het feit dat je niet hetzelfde leven leidt. Dat ik andere dingen doe in mijn leven dan de mensen waar ik af en toe mee moet samenwerken. Het is mijn hoge hakken versus sandalen met witte sokken. Bart zou zich omdraaien in zijn graf als hij wist dat hij in het land van Vera Keur terecht zou zijn gekomen.'

Toen ik voorzitter was, is dat heel vaak tegen mij gezegd. Bart zou zich omdraaien in zijn graf voor dit, dan weer voor dat. Op een gegeven moment zei ik maar tegen de mensen: ‘Dan hoop ik dat hij zo vaak is omgedraaid dat hij nu goed ligt. Maar ik ben de tel kwijt, dus het kan ook zijn dat hij op zijn buik ligt.’
'Hij ligt op z’n zij. Ik zeg niet dat het allemaal verkeerd is, zeker niet. Alleen: op dat moment voelde het zo.'

De fusiepartner was niet jouw keuze. En ook niet van Bart. Maar op papier was het de beste keuze. Als BNN keken we ook wel op tegen de VARA. En uiteindelijk gaat het erom dat er zowel van het BNN- als van het VARA-DNA genoeg is overgebleven, op radio, op tv en op internet.
'En bij de hele publieke omroep, want er is op een gegeven moment ook heel veel gekopieerd door anderen. Die hebben goed opgelet wat onze toon en onze aanpak was.'

'Er zijn ook heel veel talenten uitgezworven. Dan denk je naar een BNN-programma te kijken, maar blijkt het door een ander te worden uitgezonden.'

Dan maar een nieuwe jongerenomroep oprichten?
'Waarom zou je daar als jongere naar kijken? Ik heb toch TikTok, ik heb Instagram, ik heb YouTube, waarom zou ik? Mijn kinderen kijken helemaal geen tv, hè. Nooit.'

Wat is de erfenis van BNN?
'Dat is wat mij betreft talentontwikkeling. Dat vind ik wel echt van groot belang.'

En of dat nou voor de schermen is of bestuurlijk, weet je wel. Ik ben ook maar gewoon voorzitter geworden, maar dat heb ik ook geleerd bij BNN. Het is ook achter de schermen: regisseurs, redacteuren, maar ook platform zoals 101Barz of BOOS. Dat vind ik wel echt een toevoeging.
'En natuurlijk met de tone of voice van de programma’s die nog altijd, ja, lust for life uitstralen en relativeren. Dat vind ik echt.'

Zijn we eruit?
'Ja, BNN en VARA moeten blijven bestaan hoor. En je begon heel goed met die Tietentubbie.'

Ik dacht: holy shit man, dat je dat nu gewoon verklapt. Ik wist helemaal niet dat het een geheim was. Nou, ik zie de voorpagina van de VARAgids al.
'Ja. Eerst zo’n foto van die Tubbie en dan: eindelijk! Het geheim onthuld!'

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids, ter ere van 25 jaar BNN.