Zomergasten-profiel: Frans de Waal

In de Verenigde Staten groeide De Waal uit tot een van de meest gerespecteerde primatologen ter wereld. Hij heeft een erelijst om duizelig van te worden. Zo werd hij in 2007 opgenomen in de lijst van de 100 meest invloedrijke personen van Time Magazine,  in 2010 werd hij Ridder in de Orde van Oranje Nassau en in 2013 won hij de  Edward O. Wilson Biodiversity Technology Pioneer Award, om maar eens wat op te noemen.

In 1980 vestigde De Waal zich in Amerika. Daar werd hij later hoogleraar psychologie aan de universiteit van Atlanta.  De wetenschapper trok voor het eerst internationaal de aandacht met zijn boek  Chimpanseepolitiek , waarin hij het gedrag van deze mensapen als intelligent en emotioneel gedreven voorstelde. De interesse in primatencognitie en dierlijke samenwerking is voor een belangrijk deel voortgevloeid uit dit vroege werk van De Waal.

Daarnaast trok De Waal aandacht met onderzoek naar conflictoplossing binnen primaatgemeenschappen, verzoening, empathie en de evolutie van de moraliteit. Zijn vergelijkingen tussen het gedrag van mensen en andere diersoorten hebben hem wereldberoemd gemaakt. In de onderstaande Ted Talk legt hij het principe van 'de ongelijke betaling' uit. Uit het experiment was af te leiden dat kapucijnapen in staat zijn tot rechtvaardigheidsgevoelens.

De Ig Nobelprijs is een parodie op de Nobelprijs en wordt ieder jaar in de herfst, een week voor de bekendmaking van de echte Nobelprijswinnaars aan tien gevoerde onderzoeken uitgereikt, waar men eerst om moet lachen, maar die ook aan het denken zetten. De Waal won deze prijs, hoewel dus humoristisch van aard tegelijketijd ook serieus, voor zijn onderzoek naar het achterwerk van chimpansees. Inderdaad, het achterwerk. Chimpansees herkennen elkaars gezicht door deze met het bijbehorende achterwerk te associëren. Voor deze bevindingen werd hij onderscheiden aan de Boston University. 

De Waal verdiept zich al jaren in overeenkomsten tussen mens en aap. Wij mensen herkennen aan elkaars gezicht of we vrouwtjes of mannetjes zijn. Mocht het in een enkel geval lastig zijn, dan gaan we af op kledingstijl, haardracht of make-up. Niet-menselijke primaten zoals chimpansees beschikken niet over deze handige aanwijzingen. Toch kunnen zij ook binnen hun leefgemeenschap een scherp onderscheid maken tussen hun leden van hun eigen en het andere geslacht.

De Waal wilde onderzoeken wat deze visuele aanwijzingen precies zijn. Associëren chimpansees gezichten ook met een bepaald geslacht? “We wisten al dat chimpansees met hun achterwerk hun seksualiteit tonen. Als je wilt weten of deze apen een gezicht als mannelijk of vrouwelijk ervaren, moet je dus testen of ze deze kunnen koppelen aan hun achterwerk,” legt de wetenschapper uit.

Wat De Waal betreft blijkt maar weer dat mens en aap niet zo verschillen: ook wij categoriseren een gezicht sneller als mannelijk of vrouwelijk wanneer we de persoon in kwestie persoonlijk kennen en bekend zijn met zijn of haar gedrag en uiterlijke kenmerken. De apenkenner plaatst zijn resultaten droogjes in een breder kader. “Of deze precieze resultaten gerepliceerd kunnen worden onder menselijke proefpersonen is nog onduidelijk. Dat zal verder onderzoek moeten uitwijzen.” Wat dat betreft hebben we waarschijnlijk een streepje achter op onze harige voorouders".

"Ook al ben ik weinig bekend met de Nederlandse televisie omdat ik al zo lang in Amerika zit, over Zomergasten heb natuurlijk vaak gehoord en en ik doe er graag aan mee. Mijn doel is om te bespreken hoe we tegen dieren aankijken en fragmenten op te graven die daar een blik op werpen, niet puur gericht op diergedrag maar ook over hoe mensen dierlijke neigingen vertonen."