Welk probleem leggen complottheorieën bloot?

Vooral de Amerikanen staan bekend als aanhangers van complottheorieën. Rond de aanslag op de Twin Towers in New York en de moord op John F. Kennedy zijn er genoeg te vinden. Zo  gelooft  negentien procent van de Amerikanen dat de aanslag op de Twin Towers een  inside job  is en dertien procent dat klimaatverandering verzonnen is. De  helft  van de Afro-Amerikanen denkt dat HIV door de mens gemaakt is, en een kwart denkt dat de Amerikaanse regering er achter zit.

Maar aan de andere kant van de oceaan kunnen we er ook wat van, uit hetzelfde onderzoek blijkt dat in Groot-Brittannië elf procent gelooft in een 9/11-complot en achttien procent denkt dat klimaatverandering een leugen is. De helft van de bevolking blijkt in één of meer theorieën te geloven.

Natuurlijk gelooft niet iedereen in de grote complotten die we hierboven noemen. Er zijn veel theorieën die aannemelijker zijn dan het bestaan van een wit harig monster in de Himalaya. Veel daarvan hebben met politiek te maken, zo  geloofde  55 procent van de Britten in 2015 dat hun regering het precieze aantal immigranten geheim houdt. In datzelfde jaar geloofde 52 procent dat de Europese Unie op den duur de wetgevende macht in Engeland wil worden. Dat bleek uit onderzoek van  The Guardian .

Of die theorieën kloppen, en in welke mate, laat  The Guardian  in het midden. Feit is wel dat er een verband bestaat tussen de politieke voorkeur en of diegene de theorieën gelooft. Zo geloofde maar liefst 87 procent van de UKIP-stemmers dat de regering cijfers over immigratie verbergt, tegenover 37 procent van de groep die op de  Liberal Democrats  stemde. En niet zelden blijven zulke gedachten zonder politieke gevolgen: slechts één jaar voor de Brexit geloofde een meerderheid dat er te veel immigranten in Groot-Brittannië waren en dat de EU een machtsovername aan het plannen was. Uiteindelijk stemde 52 procent voor de Brexit.

Aanhangers van complottheorieën zijn te vinden in alle lagen van de bevolking, maar één stereotype  blijft overheersen : de blanke, boze man van middelbare leeftijd, laagopgeleid en werkloos. Over het algemeen wantrouwt hij de politiek en stemt hij niet, maar als hij stemt dan is dat op één van de partijen in de extremen van het politieke spectrum zoals UKIP.

Zeggen dat complottheorieën een gevaar vormen voor democratische samenlevingen gaat te ver. Het is namelijk  niet  de complottheorie die onze democratische systemen ontwricht, het is een ontwricht democratisch systeem dat leidt tot complottheorieën. De theorieën zijn een symptoom van een probleem in de samenleving: politieke en economische ongelijkheid. In het onderzoek van  The Guardian  worden zes landen vergeleken: Portugal, Zweden, Engeland, Polen, Duitsland en Italië. In Portugal - een land dat ondemocratischer en ongelijker is dan Zweden - was de kans vier keer groter dat men gelooft in complottheorieën.