Hoe deze Duitse Nederlander een nationale held in Japan werd

Door de bijzondere relatie tussen Nederland en Japan, was het voor de bewoners van het handelseiland mogelijk Japan te bestuderen. De arts Phillipp Franz von Siebold (1796-1866) verzamelde in de zes jaar die hij in het verre Oosten woonde bijna 22.000 dieren, planten en mineralen. Tegenwoordig is een deel van de collectie in musea in Leiden te vinden. Een groot deel is ondergebracht in het depot van natuurhistorisch museum Naturalis. Von Siebold werd geboren in Duitsland, maar kwam via een kennis in Nederland terecht, waar hij in 1822 in militaire dienst ging.

In 2023 is het tweehonderd jaar geleden dat Von Siebold naar Japan vertrok, voor Naturalis reden om de tentoonstelling 200 jaar Von Siebold in Japan  te lanceren. Dat lijkt vroeg, maar ‘grote musea plannen vijf tot zes jaar vooruit, en deze tentoonstelling móét in 2023’  verklaart Naturalis-directeur Edwin van Huis.

Met de tentoonstelling hoopt het museum in een jaar tijd ruim één miljoen bezoekers te trekken, ruim drie keer zoveel als de Tyrannosaurus Rex ‘Trix’ wist te trekken. Maar niet in Nederland, want lang niet iedereen is hier bekend met de arts. In Japan is Von Siebold echter ‘nog bekender dan Nijntje en Anton Geesink’, aldus Van Huis. Sterker nog, Von Siebold is een nationale held waar kinderen op school over leren. En niet alleen over de boeken die hij schreef, maar ook over zijn persoonlijke leven. Kinderen in Japan weten bijvoorbeeld dat hij een schoothondje en een aap als huisdieren hield.

Toen Von Siebold in 1829 verplicht naar Nederland terugkeerde, hij werd door de Japanners beschuldigd van spionage, kon zijn collectie mee. Hij moest er zijn dochter Kusumoto Ine achterlaten, zij mocht het land niet uit omdat ze een Japanse moeder had. Von Siebold regelde dat de assistenten en studenten die in Japan bleven de zorg voor haar op zich namen. “Ook zijn dochter werd er beroemd,” vertelt Van Huis, “als eerste vrouwelijke arts van Japan. Over haar leven zijn romans geschreven en musicals gemaakt.” Von Siebold werd voor zijn verdiensten benoemd tot adviseur over Japanse zaken van koning Willem II en in 1842 door dezelfde koning in de adelstand verheven met het predicaat jonkheer.

De tentoonstelling komt na de tocht naar Japan terug naar Nederland en is dan ook in Naturalis te zien. Al duurt dat nog wel tot 2024.

De collectie die Von Siebold aanlegde is van grote wetenschappelijke waarde. Jaarlijks melden zich nog tientallen onderzoekers bij Naturalis om onderzoek te doen naar de arts en zijn collectie. De collectie is zeer divers en bestaat naast 2000 levende en 12.000 gedroogde planten uit 170 reptielen, 900 opgezette vogels, 750 vissen, 5000 ongewervelde dieren en daarnaast nog zes fossielen en 890 gesteentes en mineralen.