Hoe de kerkuil bijdraagt aan vrede tussen Israël en Palestina

In 1982 kreeg de Israelische ornitholoog Yossi Leshem een ongewoon cadeau in de schoot geworpen, namelijk vijftien kerkuilen. De dierentuin had een overschot en zei dat Leshem ze mocht hebben. Hij sloeg dat aanbod niet in de wind en nam de vogels mee zijn busje in en reed ze ten noorden van een kibboets in de Hula-vallei. Daar hadden de boerderijen zodanig last van een muizenplaag dat je de begroeide akkers kon horen piepen.

Leshem, die werkte voor de Israëlische natuurbescherming, was bezorgd over de hoeveelheid pesticiden die de boeren gebruikten om het ongedierte te kunnen bestrijden. De landbouwers gebruikten een middel tegen de knaagdieren, genaamd natriumfluoracetaat. Een middel dat een decennium eerder al verboden is in de Verenigde Staten, vanwege de giftige uitwerking op grizzly beren, haviken en adelaars.

In Israël is het middel met name schadelijk voor de trekvogels en lokale zilverreigers. Leshem dacht dat de kerkuilen weleens de oplossing konden bieden, want de roofvogels houden ervan om op landbouwterrein op knaagdieren te jagen en vinden het niet erg om nabij mensen te zijn. Ze zouden op natuurlijke wijze de knaagdierenpopulatie kunnen controleren.

Dat jaar werd de boer met wie Leshem van plan was samen te werken opgeroepen voor het Israëlische leger om te vechten in de oorlog in Libanon. Hij sneuvelde in de strijd. Leshem, die ook in het leger diende, was onverschrokken. Hij lanceerde zijn experiment opnieuw het jaar daarop, met de hulp van een andere boer en maakte nestkasten bij een kibboets verder naar het zuiden in de Beit She'an vallei in Israël.

‘Vogels hebben de kracht om mensen bij elkaar te brengen, want ze kennen geen grenzen’, zegt Leshem, die tegenwoordig voor de universiteit van Tel Aviv werkt.

Meer dan drie decennia en talloze conflicten later, is het kerkuil-project om de knaagdierenpopulatie te controleren, meer dan geslaagd. Het heeft de stoutste verwachtingen van Leshem overtroffen en is uitgebreid over het grootste gedeelte van Israel en in de naburige Palestijnse gebieden en Jordanië.

En dat niet alleen: Leshem’s werk heeft de arabische en Israëlische wetenschappers nader tot elkaar gebracht in een tijd van toenemende politieke spanningen. ‘Vogels hebben de kracht om mensen bij elkaar te brengen, want ze kennen geen grenzen’, zegt Leshem, die tegenwoordig voor de universiteit van Tel Aviv werkt.

Voorstanders van het project met de kerkuilen zeggen dat hun onderzoek belangrijker dan ooit is nu de Amerikaanse president, Donald Trump, Jeruzalem als hoofdstad van Israël heeft erkend, waarmee de relatie tussen Israël en zijn buurlanden is verslechterd. ‘Het is lastig mensen in Jordanië of andere arabische landen te vragen om samen te werken met Israeli’s in het licht van de uitspraken van Trump’, zegt Mansour Abu Rashid tegenover Nature . Hij werkt samen met Leshem en is voorzitter van het Amman Centre voor Vrede en Ontwikkeling, een organisatie die zich inzet om de dialoog tussen de verschillende landen in het Midden-Oosten te bevorderen. 

Na wat opstartproblemen, groeide het uilenproject binnen 15 jaar uit over de gehele Beit She’an vallei, een gebied van ongeveer 16.000 hectare.Beit She’an vallei

Israelische boeren gebruikten de uilen gretig, maar Leshem realiseerde zich dat er zich een probleem voordeed met de jonge uilen die opgroeide in nestkasten in de vallei, omdat ze zich gingen verspreiden over de Jordaanvallei, die wordt gedeeld door de Palestijnse gebieden en Jordanië. Als ze over de grens vlogen, werden de uilen soms vergiftigd met bestrijdingsmiddelen tegen knaagdieren.

Maar in 2002 begon Leshem samen te werken met Abu Rashid, een gepensioneerde Jordaanse legergeneraal, die een sleutelarchitect was bij het Israëlisch-Jordaanse vredesverdrag van 1994. En tegen 2008, na wat terugslagen die werden veroorzaakt door politiek geweld in de regio, kregen Rashid en Leshem geld van de Europese Unie en de Verenigde Staten om hun project internationaal te lanceren.

(Foto: Clawonline / Barn Owl Nesting Program)

Onderzoekers hebben nestdozen in drie gebieden binnen de Jordaanvallei gezet, boeren getraind en voorlichting gegeven aan lokale gemeenschappen over het programma. Tegenwoordig zijn er duizenden nestkasten in Israël en honderden elders in de regio. Hoewel de lokale boeren op voorhand sceptisch waren over de vogels (de spookachtig witte kerkuilen worden in veel delen van het Midden-Oosten als een slecht voorteken beschouwd) veranderden de meeste boeren van gedachte nadat ze de resultaten van het project zagen, volgens Rashid. In het Midden Oosten kan een tweetal kerkuilen tussen de 2.000 en 6.000 kleine knaagdieren per jaar eten. ‘De boeren zien het aan hun jaarlijkse productie’, aldus Rashid.

'Over de hele linie zijn de resultaten indrukwekkend, zeggen de onderzoekers. 'Het gebruik van natriumfluoracetaat is in de Israelische gebieden met een gemiddelde van 40 tot 60 procent gedaald sinds het programma van start ging', zegt Yoav Motro, een ecoloog van het Israëlische ministerie van landbouw. 'Andere natuurlijke vijanden van knaagdieren, waaronder vossen, jakhalzen en ooievaars komen ook in beeld als er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt', zegt hij.

Maar het beste bewijs dat de kerkuilen effectief zijn, blijkt uit de keuze van de boeren voor de vogels in plaats van chemicaliën, terwijl het hen vooral om de winst per akker gaat, dus die keuze maken ze niet zomaar.