"Het beleid wordt in Den Haag gemaakt, maar de problemen zijn vooral in Brabant en Limburg"

We praten met Jan van de Graaf, adviseur waterkwaliteit van Waterschap De Dommel in Boxtel, nabij Veghel. Brabant heeft vier waterschappen. De Dommel bestrijkt het midden van Brabant zo ongeveer vanaf Den Bosch tot aan de Belgische grens. Daarbinnen vallen onder andere grote Brabantse steden als Tilburg en Eindhoven.

(Drugsafval kleurt het water oranje in een slootje bij Valkenswaard  © Jan van de Graaf, Waterschap De Dommel)

Van de Graaf woont zelf in Veghel. Hij gaat één keer per week op de fiets naar zijn werk in Boxtel. “Als het weer meezit”. De rest van de week pakt hij de auto. Sinds 2011 werkt Waterschap De Dommel mee aan een Europees programma, waarbij jaarlijks een week lang metingen van het rioolwater worden gedaan. Dan worden monsters uit het water genomen, zodat de samenstelling kan worden onderzocht. “Vanaf het begin van de metingen tot aan nu zijn de hoeveelheden drugs onverminderd hoog”, vertelt Van de Graaf. “Daarbij gaat het om stoffen uit het hele drugsspectrum: amfetamine, XTC, MDMA, cannabis, cocaïne, meth, noem het maar op. Van deze stoffen steekt amfetamine er bovenuit.”

In Brabant gaat Eindhoven aan kop als het gaat om de hoeveelheid drugs in het riool. “Zelfs in vergelijking met steden als Utrecht en Amsterdam is Eindhoven echt enorm,” vertelt Van de Graaf. “De hoeveelheid amfetamine die wordt gemeten is bijvoorbeeld echt skyhigh.”

“Je ziet dat de zuiveringen niet zijn ingericht om deze stoffen eruit te filteren. Met dit onderzoek monitoren we wat er binnenkomt, maar we kunnen niet alles eruit halen. Sommige stoffen, zoals amfetamine en coke kunnen eruit worden gehaald, maar XTC bijvoorbeeld niet. Dat blijft er gewoon in en komt uiteindelijk in het oppervlaktewater terecht.”

"Een beek nabij Valkenswaard kleurde volledig oranje. Puur drugsafval in een klein slootje" 

  Jan van de Graaf

Rivier de Dommel stroomt van België naar Eindhoven en mondt uit in de Maas. We weten dat er drugsresten in het oppervlaktewater terecht komen, maar we kunnen nu nog niet zeggen wat voor invloed het precies heeft op het milieu, omdat er bijvoorbeeld ook medicijnresten, bestrijdingsmiddelen uit de landbouwsector en industrieafval in de natuur terecht komt. Het kan goed dat dit gevolgen heeft voor de flora en fauna, maar het is dus moeilijk te zeggen hoe zwaar het aandeel van drugsafval hierin meeweegt.”

Het waterschap is bezig om met behulp van vernieuwende technieken steeds beter in kaart te brengen hoe groot de omvang van drugsafval in het systeem is. Bijvoorbeeld door slimme sensoren in de rioleringen aan te leggen, die de omvang en gevolgen kunnen meten.

Naast afvallozingen in het riool heeft het waterschap ook te maken met drugsdumpingen in vaten. In 2018 waren er nog drie gevallen. “Een beek nabij Valkenswaard kleurde volledig oranje. Puur drugsafval op een klein slootje. We hebben hem moeten afdammen en leegpompen. Daarna wordt het afval verwerkt door een bedrijf dat hierin is gespecialiseerd. Totale kosten: zo’n 10.000 euro.”

Een gepeperde rekening dus. Maar wie draait op voor deze kosten? “Dat is inderdaad een ding. In het geval bij Valkenswaard betaalde het waterschap. Er is een potje, ondersteund door de provincie, speciaal voor dit soort opruimingen.” Drie dumpingen met vaten is nog relatief weinig, volgens Van de Graaf. “Het waterschap is verantwoordelijk voor de beken en de grond daar direct omheen, terwijl alle andere grond van de gemeenten en andere grondeigenaren is. Zij hebben met veel meer dumpingen te maken.”

"Het is voor criminelen makkelijker een slangetje via de badkamer het riool in te hangen" 

Eind vorige maand besloot de Raad van State nog dat een Nuenense familie die tot twee keer toe werd gedupeerd door een drugsdumping op hun terrein, niet hoeft op te draaien voor het opruimen daarvan. De gemeente moet deze rekening nu betalen, nadat deze eerst bij de grondeigenaar door de brievenbus werd geschoven.

Uiteindelijk is het probleem van drugsafval in de riolen een groter probleem voor het waterschap, vertelt Van de Graaf. “Het is voor criminelen makkelijker een slangetje via de badkamer het riool in te hangen. Je hoeft niet naar buiten toe, dus de pakkans is kleiner.” De waterzuivering van ‘Brabantse Delta’, het West-Brabantse waterschap, is over de kop gegaan door drugsafval dat in het water terecht is gekomen. “Het is een relatief kleine zuivering, die kunnen medicijn- en drugsafvalstoffen minder goed aan dan de grote zuiveringen, zoals die bij Eindhoven. Een van de grootste van het land.”

Bij de waterschapsverkiezingen, woensdag 20 maart, valt er wel degelijk wat te kiezen. Veel mensen weten niet met wat voor diverse onderwerpen het waterschap te maken heeft. Als het gaat om problemen met drugsafval is er een belangrijke keuze die moet worden gemaakt met het oog op de toekomst. Want hoe moet drugsafval worden bestreden? Jan van de Graaf legt uit: "Aan de ene kant kun je kiezen voor bronbestrijding, waarbij wordt ingezet op maatregelen die moeten voorkomen dat medicijnen en drugsresten in het riool terechtkomen. Denk bijvoorbeeld aan artsen die medicijnen voorschrijven aan patiënten. Als drie pillen voldoende zijn, dan moet de arts er niet acht voorschrijven. Je weet niet of de patiënt die andere pillen door de afvoer spoelt. De andere keuze is inzetten op innovatieve zuiveringstechnieken, zodat het waterschap de technische mogelijkheid krijgt om het water echt schoon te krijgen.

Kort gezegd is het dus een keuze tussen voorkomen of genezen. Of er wordt gezorgd dat er zo min mogelijk afval in het milieu terechtkomt, of er wordt gezorgd dat het waterschap en de provincie genoeg gereedschap in handen krijgt om het afval eruit te filteren.

“Het beleid wordt op dit moment vooral in Den Haag bepaald. Maar deze problemen zijn vooral in Brabant in Limburg”, zegt van der Graaf. "Vanuit de zuidelijke provincies wordt al langer aandacht gevraagd voor het drugsafvalprobleem. Het zou mooi zijn als Den Haag ons hierbij kan helpen.

Desgevraagd zou er bijvoorbeeld veel meer aan handhaving moeten gebeuren, volgens Van de Graaf. “Er zijn op dit moment veel meer drugslabs dan dat er handhavers zijn. Er wordt veel meer gedumpt, het is ‘out of control’. Als je meer zou gaan zoeken, zou je veel meer labs kunnen oprollen. Daar zijn alleen niet genoeg politieagenten voor. Ik heb gehoord dat niet elke dumping wordt onderzocht, vanwege tijdgebrek. Maar als je meer onderzoek zou doen, kun je waarschijnlijk veel meer labs oprollen. Het zou mooi zijn als de provincie daar een rol in kan spelen.”

We spraken eerder ook mensen in Groningen. Bijvoorbeeld Annemarie Heite, hét boegbeeld van de door gaswinning gedupeerde Groningers.  Ze heeft zichzelf verkiesbaar gesteld voor de Eerste Kamer. We gingen langs en vroegen naar haar plannen. Lees haar verhaal hier.