De klok verzetten, om depressief van te worden!

Het idee achter het verzetten van de klok stamt uit de Eerste Wereldoorlog. Door de klok te verzetten werd bespaard op grondstoffen zoals kolen, die daardoor voor de oorlog konden worden gebruikt. Duitsland was het eerste land dat de klok verzette, op 30 april 1916. Nederland en Groot-Brittannië volgden kort daarna.

Het plan om twee keer per jaar de klok te verzetten bleef in gebruik tot na de Tweede Wereldoorlog en werd toen afgeschaft, omdat de tijdsverandering het interne ritme van de mens zou verstoren. Toen in de jaren '70 de oliecrisis Europa trof, werd opnieuw om grondstoffen te besparen, de zomertijd weer ingevoerd zoals we die nu kennen.

Pas sinds 10 jaar is bekend dat een verstoorde biologische klok leidt tot tal van verschillende ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en Alzheimer. De klok stuurt niet alleen het centrale zenuwstelsel aan, maar ook alle organen en weefsels. "Een goed functionerende klok heeft een robuust ritme en zorgt voor grote verschillen in onder andere slaap-waak-ritmes, temperatuurritmes, hormonale ritmes," verklaart Joke Meijer, hoogleraar neurofysiologie in Leiden. "Werkt die klok minder goed en vlakken de ritmes af, dan kan dat leiden tot gezondheidsschade."

Onderzoekers Jeffrey Hall, Michael Rosbash en Michael Young krijgen dit jaar de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun onderzoek naar de biologische klok. Meijer vindt het fijn dat er meer erkenning komt voor dergelijk onderzoek, in Nederland wordt het namelijk veelal beperkt tot wel of niet goed slapen.

De biologische klok wordt niet alleen verstoord door de wisseling tussen zomer- en wintertijd, maar ook door vliegreizen en uitgaan. "Je kunt de biologische klok maar één uur per etmaal opschuiven," aldus Meijer. Dat betekent dat als je op zaterdag tot laat uitgaat en de volgende dag uitslaapt, je maandag met een mini-jetlag te maken krijgt. Al moeten we daar volgens Meijer niet mee stoppen: "Uitgaan is leuk. De sociale prijs voor een gezond ritme kan ook te hoog zijn." 

Uit Deens onderzoek blijkt dat het aantal depressies dat wordt vastgesteld met acht procent toeneemt in de maand nadat de wintertijd is ingegaan. De onderzoekers verklaren dat ze daarbij rekening hebben gehouden met factoren zoals kortere dagen en slechter weer. "We zijn er vrij zeker van dat de overgang van zomer- naar wintertijd leidt tot de toename in diagnoses, niet deze andere factoren," aldus  hoofdonderzoeker  Søren Østergaard.

Door de klok een uur terug te zetten profiteren we minder van het daglicht. In de ochtend, als het al licht is, zijn er veel mensen die binnen aan het ontbijt zitten of in de auto op weg naar werk zijn. "En als we dan na werk terugkomen is het al donker," concludeert Østergaard. Daarbij komt nog het psychologische effect: "we associëren de dag dat wintertijd wordt ingevoerd met het begin van een lange, donkere periode met koude dagen."

Naast het Deense onderzoek naar depressies keken Noorse onderzoekers naar een mogelijke stijging in het aantal hartaanvallen. De overgang naar wintertijd blijkt niet te leiden tot een toename van het aantal hartaanvallen. De kans daarop neemt juist sterk toe als we weer teruggaan naar de zomertijd, met name in de eerste week na de invoering. Mensen die al te maken hebben met hartproblemen moeten de eerste week extra opletten, zo luidt de aanbeveling .

Veel wetenschappers zijn geen fan van het idee om de klok te verzetten en pleiten voor afschaffing. Of dan de zomer- of de wintertijd voortaan moet worden aangehouden zijn ze het niet eens. Ook in het Europees Parlement groeit de tegenstand  tegen de tijdswijziging. De verwachting is dat een resolutie om de zomertijd af te schaffen in december wordt aangenomen. Daar zit vooral een economische gedachte achter : de energievoordelen waarvoor de zomertijd ooit is ingesteld, leveren volgens tegenstanders niets op. Er zitten juist veel onnodige kosten aan. Alleen al Duitsland zou het 60 miljard euro per jaar kosten. Als de lidstaten akkoord gaan met de afschaffing, geldt voortaan het hele jaar één tijd.