Bloeddonatie door homo- en biseksuele mannen ‘moet makkelijker’

De minister zegt te willen kijken naar Denemarken, waar vanaf 2019 een nieuwe regeling van toepassing zou worden. Nu bestaat er in Denemarken een termijn van 12 maanden waarin mannen geen seks mogen hebben met mannen voordat ze bloed mogen doneren. Een monogame relatie of veilige seks wordt niet naar gekeken. Die termijn wordt teruggebracht naar vier maanden. In Nederland worden dezelfde regels gehanteerd: 12 maanden als man geen seks met een andere man, ongeacht een (langdurige) monogame relatie en veilige seks. Het gaat om één ding: de kans op het overdragen van hiv.

Hoogleraar bloedoverdraagbare infecties Hans Zaaijer, werkzaam bij Sanquin, bevestigt bovenstaande cijfers. “Waar het bij Sanquin om gaat, is dat die 97,5 procent een groot risico loopt om hiv te krijgen. Mensen die al hiv hebben, vormen geen probleem bij Sanquin. Die komen niet door de bloedtest heen. Stel, ik word vanavond onverhoopt geïnfecteerd met hiv na onbeschermde anale seks met een andere man. Als ik mijn bloed de dag erna laat testen, ziet die test nog geen hiv. Het duurt even voordat het virus zichtbaar wordt. Het bloed is dan wel al besmet,” aldus Zaaijer. Mannen die seks hebben met mannen (MSM) hebben een kans van 1 op 500 om hiv te krijgen tegenover 1 op 50.000 bij hetero’s. Nederland is volgens Sanquin recordloper op deze planeet waar hiv geconcentreerd is in de MSM-groep en niet in andere groepen. “Als je als Nederlandse hetero seks hebt met een andere Nederlandse hetero, beide van Nederlandse origine, dan kom je eerder onder de tram dan dat je hiv oploopt,” zegt hoogleraar Hans Zaaijer.

Dit is volgens COC Nederland discriminatie. “Een homoseksuele man die altijd veilige seks heeft, heeft minder kans om hiv op te lopen dan een heteroseksueel persoon die elk weekend iemand anders uit de kroeg mee naar huis neemt,” aldus Philip Tijsma, manager public affairs bij COC Nederland.

Sanquin ziet het niet zo. “We hebben het over een veertigste van de volwassen bevolking die uit wordt gesloten. Dezelfde redenering gaat ook op voor iedereen die ouder is dan 79, mensen die op vakantie zijn geweest in het buitenland en jongeren onder de 18. En er zijn veel mensen die tijdelijk of permanent worden uitgesloten van bloeddonatie. Veiligheid van de patiënt staat bij Sanquin altijd voorop. We kijken naar de risico’s van bloedoverdraagbare aandoeningen en minimaliseren die. Het doel van Sanquin is om een zo veilig mogelijke bloedvoorraad in Nederland te hebben. Die taak nemen ze zo serieus mogelijk en heeft buitensluitingen als gevolg,” aldus Zaaijer.

Mensen kunnen deze kwestie opvatten als homofoob en discriminatie zegt Sanquin. “De meeste mensen begrijpen niet waarom wij MSM uitsluiten van bloeddonatie. Die denken dat wij het uit een soort van satanisch genoegen doen, alsof wij dit voor onze lol doen.” Hans Zaaijer vindt dat een beledigende gedachte. “We willen goed doen, anders hadden we in eerste instantie geen bloedtransfusiedienst opgericht. Alsof we de gekke hobby om discriminerend te zijn erbij hebben en homo- en biseksuele mannen niet willen testen,” aldus Zaaijer. “Sanquin discrimineert niet. Officieel wordt wat wij doen nodeloos onderscheid genoemd. Dat is echter niet wat Sanquin doet,” aldus Merlijn van Hasselt, communicatieadviseur bij Sanquin. “Wij maken gewenst onderscheid ten behoeve van de veiligheid van patiënten.”

Sanquin noemt het onontkoombare uitsluiting om risico’s te minimaliseren. Het COC ziet hier weinig in. “Dan scheer je alsnog iedere homo- en biseksuele man over één kam. Je kijkt dan niet naar individueel gedrag. Dat er relatief veel mannen die seks hebben met mannen hiv oplopen, betekent nog niet dat al die mannen hivpositief zijn. Als je je hele leven lang veilig seks hebt, is die kans nul. De homoman die 20 jaar in een monogame relatie veilige seks heeft mag geen bloed doneren, maar de hetero die elke week iemand anders uit de kroeg mee naar huis neemt en onveilige seks mee heeft, mag het wel. Pure discriminatie,” aldus Tijsma. COC Nederland pleit voor een verandering van het criterium naar ‘heb je veilige seks gehad’ in plaats van enkel ‘heb je seks gehad met een man’.

Of iemand naar waarheid de vragenlijst voor bloeddonatie bij Sanquin naar waarheid invullen, is niet te controleren. “Maar of je homo bent is ook niet te controleren,” stelt COC Nederland. “Uit onderzoek van Sanquin kwam naar voren dat homo- en biseksuele mannen betrouwbare antwoorden geven. Als dat bekend is, rest de vraag waar het probleem dan nog zit,” aldus COC Nederland.

De Deense minister van Volksgezondheid Ellen Trane Nørby maakte eind augustus bekend dat homo- en biseksuele mannen in Denemarken vanaf 2019 bloed mogen doneren door ‘het bloeddonatiesysteem in Denemarken te moderniseren om gendergelijkheid te omarmen’. Voorheen werden dezelfde regels als in Nederland gehanteerd. De 12 maanden worden vanaf 2019 in Denemarken teruggebracht naar vier. Of iemand een monogame relatie heeft, zal ook meewegen.

Minister Bruins van Volksgezondheid wil afwachten of het nieuwe Deense model aanslaat en of de Raad van Europa een positief rapport hierover uitbrengt. Als dit zo is, wil hij misschien bekijken of er mogelijkheden zijn om de regels in Nederland aan te passen.

Zaaijer: “In Denemarken is het heel gek gegaan, vind ik. Voor zover ik weet heeft de Deense minister van Volksgezondheid (naam) het plan om een termijn van 12 maanden geen seks tussen 2 mannen terug te dringen naar 4 à titre personnel afgekondigd. Nadat het nieuws naar buiten kwam, belde ik met mijn Deense collega’s. De chefs die over de veiligheid van de Deense bloedtransfusies gaan, wisten van niets. Het is niet overlegd. Bestuurskundig gezien is dit in Denemarken ook vreemd, want de Deense bloedautoriteit beslist over dit soort zaken. Het is een politieke wens van de minister.”

In het Verenigd Koninkrijk is het termijn vorig jaar van 12 naar 3 maanden gegaan. “Dat zijn stapjes in de goede richting,” maar niet wat het COC uiteindelijk wil. “De windowperiode waarmee je kan zeggen of er wel of geen hiv in bloed zit, is 12 dagen. Dit bracht Sanquin zelf naar buiten in een onderzoek in samenwerking met de Universiteit van Maastricht. Het uitsteltermijn is 12 maanden. Dat is een absurde kloof. Als er dan een uitsteltermijn moet zijn, zou dat 12 dagen moeten zijn en niet 12 maanden,” geeft COC Nederland als weerwoord.

“De windowperiode voor hiv is gemiddeld 12 dagen,” zegt hoogleraar Zaaijer. “Er zijn windows mogelijk die veel langer zijn. Inderdaad: 12 maanden uitstel is ‘te lang’, ook ten opzichte van een bovengemiddeld lang hiv-window. Die 12 maanden hebben we echter helemaal niet gekozen op de duur van het hiv-window. We hebben dat gekozen omdat die uitstelperiode elders bewezen veilig bleek in de bloedbankpraktijk. We gaan niet experimenteren met bloedveiligheid, we voeren iets in dat bewezen veilig is,” aldus hoogleraar Zaaijer van Sanquin.

Malta maakte eind augustus bekend  de termijnen voor homo- en biseksuele mannen volledig te schrappen. Vanaf februari 2019 kunnen zij probleemloos bloed doneren. “In Malta worden EU-voorschriften geschonden. Zij begrijpen het niet,” vindt Zaaijer. Malta zegt mannen die seks hebben met mannen volledig toe te kunnen laten tot bloeddonaties, omdat zij de PCR – een testmiddel voor hiv – hebben ingevoerd. “Dat is onzin, want die gebruikt Sanquin al meer dan tien jaar. PCR staat totaal los van het wel of niet opheffen van uitsluiting van mannen die seks hebben met mannen,” aldus Merlijn van Hasselt.

Het College van de Rechten van de Mens heeft Sanquin een tik op de vingers gegeven . Zij stelden dat er wel uitzonderingen mogen worden gemaakt.  Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft de bloedbank 5 dagen later gelijk gegeven in hun gedrag. “Die hebben we aan onze zijde. Het gaat niet om discrimineren, want we maken geen nodeloos onderscheid. We maken een onontkoombaar onderscheid,” aldus Zaaijer.

In 2015 is Sanquin overgestapt van permanente uitsluiting van MSM naar een uitsteltermijn van 12 maanden. “Dat hebben we gedaan, omdat er toen gedegen aanleiding was. Dat heeft ook wat nieuwe donoren opgeleverd uit die groep. Het beleid is van Sanquin is niet in steen gehouwen. Wij hangen nu niet achterover en laten het beleid voor wat het is,” zegt Hans Zaaijer.

“Als er genoeg aanleiding is om te ons beleid aan te passen, dan doen wij dat,” laat Van Hasselt weten. “Net als de minister volgen wij als Sanquin de ontwikkelingen in Denemarken en het Verenigd Koninkrijk op de voet, en kijken we actief naar de ontwikkelingen in Nederland. De verwachting is dat we begin 2019 duidelijkheid kunnen geven op welke wijze het donorselectiebeleid voor MSM aangepast kan worden.” aldus de bloedbank. “Daarbij wordt in het bijzonder gedacht aan een wachttijd korter dan 12 maanden na het laatste MSM-contact.”

COC Nederland vindt dat Sanquin te lang wacht met dit soort beleidswijzigingen. “Mijns inziens doet Sanquin niet al jarenlang hun best om minder te discrimineren, maar worden deze beleidswijzigingen doorgevoerd door druk vanuit het ministerie van Volksgezondheid en de Tweede Kamer,” aldus Philip Tijsma. “Bloedveiligheid staat bij het COC ook voorop in deze kwestie,” benadrukt hij.

Toen het beleid van Sanquin in 2015 is aangepast, heeft belangenorganisatie COC Nederland diepe teleurstelling uitgesproken. “We hebben jaren met het ministerie van Volksgezondheid gesproken en uitgelegd dat het niet zou moeten uitmaken met wie je seks hebt, maar hóé,’ verklaart Philip Tijlma van COC Nederland. ‘Ze kwamen met een uitsteltermijn van 12 maanden, maar bijna niemand heeft daar iets aan. Als seksueel actieve homo- of biseksuele man maakt zo’n termijn het alsnog onmogelijk om bloed te doneren,’ aldus het COC. ‘Mannen die seks hebben met mannen, willen net zo goed iets betekenen voor de samenleving door bloeddonatie. Dat wordt tot op de dag van vandaag onmogelijk gemaakt,” aldus het COC. "De kern is nu dat het niet bij woorden moet blijven, maar bij daden moet komen. COC Nederland krijgt veel mededelingen dat er nader naar wordt gekeken en dat er onderzoek wordt gedaan, maar het is al 3 jaar sinds de laatste beleidswijziging en daar zijn we ook niet echt mee opgeschoten. Het wordt nu wel tijd voor boter bij de vis."

Hoe deze kwestie uit zal pakken, wordt begin 2019 duidelijk.