Zonnebloemolie op? Dit zijn alternatieven en vervangende producten

Wie tijdens het boodschappen doen een rondje door de supermarkt loopt, ziet in de schappen een groot, gapend gat op de plek waar normaal gesproken de zonnebloemolie staat. Door de Russische invasie van Oekraïne is de levering van zonnebloemolie wereldwijd onder druk komen te staan, en dat merken we. Welke alternatieven zijn er eigenlijk voor zonnebloemolie?

Exacte cijfers verschillen per bron, maar volgens betrouwbare schattingen is Oekraïne verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de wereldwijde export van zonnebloemolie.

Zo stelt TIME Magazine dat 46% van het wereldwijde aanbod door Oekraïne wordt geëxporteerd. De op één na grootste leverancier is Rusland, met 23% goed voor bijna een kwart van alle zonnebloemolie die wereldwijd wordt verhandeld.

Cijfers van de Volkskrant laten een vergelijkbaar beeld zien, al wordt in dat geval gesproken over respectievelijk 40% van de olie die door Oekraïne wordt geëxporteerd en Rusland dat verantwoordelijk is voor 19% van de wereldwijde export.

Eén ding staat vast: hoe de exacte verdeling ook zit, het gaat in ieder geval om grote hoeveelheden.

Het grootste deel van de Nederlandse import uit Oekraïne betreft zonnebloemolie en maïs. Gezien de Russische invasie en de oorlog die momenteel in het land woedt, zal het weinigen verbazen dat de gebruikelijke hoeveelheden zonnebloemolie nu niet kunnen worden geleverd.

Sterker nog, de Volkskrant stelt dat de import uit Oekraïne volgens MVO, de ketenorganisatie voor oliën en vetten, "als gevolg van de invasie bijna volledig is stilgevallen."

Hoewel Rusland wereldwijd de tweede leverancier is van zonnebloemolie, maakt dat voor Nederland geen verschil: de zonnebloemolie in onze supermarktschappen werd toch al niet uit Rusland geïmporteerd.

En gezien de zware economische sancties en handelsbeperkingen kun je natuurlijk ook vraagtekens plaatsen bij zowel de mogelijkheden als de wenselijkheid om nu zonnebloemolie uit Rusland te willen importeren.

Zonnebloemolie is de komende tijd dus slecht leverbaar en wordt daardoor een schaars goed. En dat betekent niet alleen onvermijdelijke verstoringen in de distributieketen, maar ook prijsstijgingen én producten die tijdelijk minder goed verkrijgbaar zijn.

Dat gaan we op meerdere manieren merken. Denk maar eens aan de lege schappen in de supermarkt: als er geen fles meer te krijgen is, valt zo'n leeg schap natuurlijk direct op, en dat is dan ook meteen het meest concrete voorbeeld. Maar ook indirect krijgen consumenten te maken met de gevolgen van de tekorten.

Het artikel gaat verder na onderstaande afbeelding.

Zonnebloemolie wordt bijvoorbeeld gebruikt om frites en chips in te frituren, dus ook zakken chips zullen waarschijnlijk duurder worden, net als een bezoekje aan de snackbar. Daarnaast wordt zonnebloemolie gebruikt in tal van andere voedingsmiddelen, zoals babyvoeding en koekjes.

Producenten van deze middelen zijn dan ook hard op zoek naar alternatieven, en dat betekent dat plantaardige vervangende producten in verband met de toegenomen vraag ook in prijs stijgen. 

Normaal gesproken moeten óók de etiketten van de producten worden aangepast als de samenstelling van deze producten verandert, maar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft al laten weten dat ze tijdelijk niet zullen handhaven als er vanwege het acute gebrek aan zonnebloemolie producten met een onjuist etiket worden verkocht. Dat zegt wel iets over de urgentie.

En de urgentie is er. De Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie (FNLI) sloeg medio maart alarm. Volgens AD.nl voorspelde de federatie dat de in Nederland aanwezige hoeveelheid zonnebloemolie goed was voor vier tot zes weken.

Aangezien vorig jaar driekwart van de zonnebloemolie uit Oekraïne werd geïmporteerd, behoeft het geen nadere toelichting dat het dreigende tekort een realistisch scenario is. Het effect zien we dan ook meteen in de supermarkt.

Kort nadat bekend werd dat er tekorten dreigden te ontstaan, gebeurde er iets opmerkelijks. Zoals mensen in maart 2020 na het aankondigen van de eerste lockdownmaatregelen dachten dat de coronacrisis het beste kon worden bedwongen door maar gelijk twaalf familiepakken toiletpapier in de winkelwagen te gooien, ontstond er dit keer direct na de aankondiging een ware run op zonnebloemolie.

Daar is een psychologische verklaring voor. Geconfronteerd met de mogelijkheid van schaarste is het immers verleidelijk om voor de zekerheid een paar flessen in te slaan, en dat geldt wellicht ook voor mensen die het product normaal gesproken niet eens gebruiken.

De vraag was zó groot dat supermarktketens zoals Jumbo en Plus zelfs besloten over te gaan tot een rantsoen: klanten konden bijvoorbeeld maximaal één fles meenemen, niet meer.

En ook op internet worden momenteel woekerprijzen gevraagd. Eén aanbieder die zijn waren via Bol.com verkoopt, hanteert bijvoorbeeld een vraagprijs van € 19,99 per literfles. Hieronder een voorbeeld.

Het artikel gaat verder na onderstaande afbeelding.

Aangezien dat geen prijzen zijn die doorsnee consumenten bereid zijn te betalen, is het niet verwonderlijk dat mensen kijken naar alternatieven. Maar welke opties zijn er eigenlijk?

Goed om te weten: er is geen reden voor paniek. Doorsnee consumenten gebruiken olie meestal in beperkte mate en met één fles olie kun je doorgaans een behoorlijke tijd vooruit: de schaarste is dan ook met name een uitdaging voor fabrikanten van levensmiddelen en uitbaters van bijvoorbeeld snackbars.

Er zijn bovendien nogal wat soorten plantaardige olie. Denk aan olijfolie, maïsolie, arachideolie (ook wel pinda-olie), sojaolie, sesamolie, walnootolie en avocado-olie, om een aantal bekende soorten te noemen. Een aantal daarvan kun je probleemloos gebruiken ter vervanging van zonnebloemolie. 

Hieronder een aantal alternatieven voor zonnebloemolie.

Een voor de hand liggende vervanger is arachideolie, ook wel pinda-olie genoemd. Deze olie heet zo omdat de olie uit pinda's wordt geperst. Qua uiterlijk lijkt het op zonnebloemolie: de olie is helder, lichtgekleurd en heeft een gelige tint. De smaak is zoetig en de olie ruikt enigszins nootachtig.

De olie kun je prima gebruiken om mee te frituren, te bakken en te braden, maar je kunt deze olie ook koud gebruiken, bijvoorbeeld als saladedressing.

De meest voorkomende soort is geraffineerde arachideolie, dat is doorgaans de variant die je in de supermarkt ziet. Deze geraffineerde arachideolie is zo bewerkt dat de meeste mensen met een pinda-allergie de olie zonder problemen kunnen gebruiken. Mensen met een pinda-allergie doen er echter verstandig aan om voor consumptie een arts te raadplegen.

Arachideolie is doorgaans iets duurder dan zonnebloemolie.

In de meeste keukens staat wel een fles olijfolie, en olijfolie kun je in bepaalde gevallen ook prima gebruiken ter vervanging van zonnebloemolie.

Dat geldt echter niet voor de (duurdere) extra vierge-variant. Dat is koudgeperste olijfolie van de zogenaamde 'eerste persing'. Deze olijfolie behoudt zijn smaak omdat de olie niet verhit wordt. Deze olie is het meest geschikt om te gebruiken als sladressing, in soepen of in vinaigrettes.

Je kunt extra vierge olijfolie echter beter niet gebruiken om te bakken: deze soort kan niet goed tegen verhitting en er gaat veel smaak verloren.

Het beste haal je milde olijfolie in huis als je van plan bent om ermee te bakken: deze olie is niet alleen goedkoper, maar is bovendien geraffineerd, waardoor je deze olie probleemloos tot hogere temperaturen kunt verhitten.

Dit is technisch geen echte olie, maar behoort tot de zogenaamde 'harde vetten', net als palmvet. Het is een product dat je prima kunt gebruiken om mee te bakken of te braden, want ook kokosolie kan tot hoge temperaturen worden verhit.

Een nadeel kan zijn dat deze olie een kokossmaak heeft, en dat is niet in ieder gerecht even wenselijk. Voor zoetigheid als taart, koekjes en muffins is het prima geschikt, maar het is denkbaar dat er vele culinaire toepassingen zijn waarbij je niet per se op een kokossmaak zit te wachten.

Ook is kokosolie lang niet de meest gezonde keuze. Het Voedingscentrum zegt dat deze olie veel verzadigd vet bevat en dat je deze olie het beste met mate kunt gebruiken.

Deze twee oliesoorten lijken erg op elkaar en worden vaak met elkaar verward. Toch zijn het twee verschillende producten.

Koolzaadolie wordt geperst uit de zaden van koolzaad, en raapzaadolie wordt geperst uit de zaden van raapzaad. Koolzaadolie smaakt enigszins nootachtig, terwijl raapzaadolie een neutraal smakende olie is. 

Het Voedingscentrum beschouwt raapzaadolie als een geschikt alternatief voor zonnebloemolie omdat je er probleemloos mee kunt bakken en frituren. Koolzaadolie wordt daarentegen beschouwd als een olie die met name geschikt is voor saladedressings. 

Een ander alternatief is rijstolie, een oliesoort die veel wordt gebruikt in landen zoals Thailand, China en Japan. Het is een neutraal smakende olie met een lichte kleur die erg geschikt is om in te verhitten.

Het zogenaamde rookpunt van deze olie ligt rond de 255 graden Celsius. Je kunt dus moeiteloos wokken en frituren met deze olie. Rijstolie is daarnaast rijk aan onverzadigde vetzuren, en is daarmee een gezond alternatief.

Het Voedingscentrum houdt als leidraad aan dat alle oliën waar je in kunt bakken ook kunnen worden gebruikt in bakrecepten of om in te frituren.

Smaakneutrale oliën worden beschouwd als de meest geschikte vervangers als je van plan bent om te bakken, te braden of te frituren. Voor fruitige of nootachtig smakende oliën geldt dat deze beter tot hun recht komen in koude bereidingen. 

Ook is het rookpunt van sommige oliën iets om rekening mee te houden: niet alle oliën kunnen hoge temperaturen aan en zullen gaan walmen bij verhitting.

Daarover zegt het Voedingscentrum: " Stoffen in de olie verbranden dan en breken af, waardoor de olie daarna niet meer geschikt is om te eten."

Tot slot raadt het Voedingscentrum aan om vooral oliën met onverzadigde vetten te gebruiken: deze zijn het meest gezond.

Bron: AD.nl, de Volkskrant, TIME Magazine, Voedingscentrum