Zijn te veel eieren ongezond? Bekijk de feiten en fabels over cholesterol

Cholesterol heeft geen goede naam. Maar wat is waar? Lange tijd was het advies om niet te veel eieren te nuttigen, omdat ze tjokvol cholesterol zouden zitten. Een stofje dat slecht is voor je hart- en bloedvaten. Helpt het dan om speciale (dure) margarines of yoghurtjes te nuttigen om je cholesterol te verlagen? Sander Kersten, hoogleraar moleculaire voeding, zet voor ons de fabels en feiten over cholesterol op een rij.

Voordat we ingaan op cholesterolverlagende zuivel en de hoeveelheid eieren die je mag nuttigen, eerst de vraag: wat is cholesterol?

Het grootste deel van het cholesterol in ons lichaam maken we zelf aan, met name in de lever. Een klein deel krijg je via je de darmen binnen uit voeding. Het is een essentieel bestanddeel van de cellen in ons lichaam.

Van een hoog cholesterolgehalte in je bloed slibben je slagaders dicht. Dit wordt ook wel aderverkalking genoemd. Dat gaat niet van de ene op de andere dag, maar is een langdurig proces dat kan uitmonden in hart- en vaatziekten, zoals een beroerte of hartinfarct.

Sander Kersten is momenteel werkzaam in de VS als hoofd afdeling Voeding aan de Cornell University in Ithaca in de staat New York. Vanuit zijn expertise als hoogleraar moleculaire voeding gaat hij in op acht stellingen over cholesterol: wat zijn de feiten en fabels?

In de volksmond wordt er gesproken over goede en slechte cholesterol. Maar, zo geeft Kersten aan, dit is feitelijk niet juist. “Er is maar één cholesterol, alleen wordt het op twee manieren verpakt in het bloed. De ene heet ‘HDL’, en op deze manier is ongeveer een derde van het cholesterol in het bloed verpakt. De andere verpakking is ‘LDL’ en dat vervoert ongeveer twee derde van het cholesterol in ons bloed.”

Hoe zit het dan met goed en slecht? Buiten kijf staat dat het hebben van een hoog gehalte HDL-cholesterol goed is voor mensen. "Maar dat verhogen bij wijze van therapie? Dat bleek niet te werken”, zegt Kersten. Een flinke tegenvaller voor de onderzoekers. Het idee dat HDL goed is heeft daardoor de laatste 15 jaar een deuk opgelopen.

Het idee dat LDL slecht is, is de afgelopen jaren op basis van onderzoek alleen maar sterker geworden, zegt Kersten. “Mensen worden ook getest op LDL-waarden in hun bloed. Zijn die te hoog? Dan worden daar behandelingen op ingezet om dat specifieke cholesterolgehalte te verlagen. Hoge LDL-waarden kunnen aanleiding geven tot hart- en vaatziekten.”

“Ja, dit is juist”, onderschrijft Kersten deze stelling. Er is ook wetenschappelijk bewijs voor. “Dit wordt ondersteund door studies met mensen die door erfelijke aanleg extreem lage LDL-cholesterolgehaltes hebben in hun bloed. Zij hebben daardoor een heel erg laag risico om hart- en vaatziekten te krijgen.”

Kersten waarschuwt voor ‘overmedicalisering’ met als doel iemand een zo’n laag mogelijk LDL-cholesterol te geven met behulp van medicijnen. “Natuurlijk wordt dit door de farmaceutische industrie benut door te zeggen ‘het LDL kan niet laag genoeg zijn, dus laten we iedereen dan maar een pil geven.’ Maar op je 20ste al beginnen met pillen terwijl je een normaal cholesterol hebt? Dat heeft niet zoveel zin.“

“Dit is juist. Of je een verhoogd cholesterol hebt, wordt heel sterk erfelijk bepaald. Eén op de 250 mensen in Nederland heeft een afwijking aan een gen waardoor ze een verhoogd cholesterolgehalte hebben. Zij hebben daardoor een verhoogd risico om echt al op jonge leeftijd, in hun dertiger en veertiger jaren of zelfs daarvoor al, een hartaanval te krijgen. Dit komt best vaak voor dus.”

Het gaat volgens Kersten om tienduizenden mensen, waarvan er een hoop zijn die niet bekend zijn met hun erfelijke aanleg. “Dat zijn typisch de mensen die, ik ken ze ook uit mijn omgeving, hartstikke gezond zijn, veel sporten, gezond eten en vervolgens op hun 40ste een hartaanval krijgen.”

Je bent volgens Kersten “helemaal de sjaak” als je vader én je moeder erfelijk belast zijn met het gen dat cholesterol verhoogt. “Dat is een heel ernstige genetische ziekte, want dan kun je al in je tienerjaren een hartaanval krijgen. Maar dit is wel heel zeldzaam. Ongeveer één op de miljoen Nederlanders heeft dit.”

Zou een preventief onderzoek een goed idee zijn, omdat niet iedereen bekend is met erfelijke aanleg voor te hoog cholesterol? “Zo’n test wordt nu vooral aanbevolen aan mensen die een familielid hebben bij wie een erfelijk verhoogd cholesterolgehalte is gevonden. Als je erachter bent gekomen dat jij drager van dat gen bent dan kun je medicijnen preventief innemen.”

En als je voor jezelf benieuwd bent of het cholesterol in je bloed goed is of te hoog? “De Hartstichting stimuleert mensen om hun cholesterol te laten meten”, geeft Kersten aan. “Je kunt bijvoorbeeld naar de huisarts gaan om dit te laten doen.”

Deze stelling onderschrijft Kersten niet, verwijzend naar alleen al de groep jonge mensen met een hoog cholesterol door erfelijke belasting. “Tegelijkertijd is het wel zo dat de schade door een te hoog cholesterol cumulatief is. Hoe ouder je bent, hoe meer je hebt opgebouwd.” Een hoog cholesterolgehalte in het bloed vergroot de kans op hart- en vaatziekten. “Met de jaren gaat dit zwaarder wegen”, aldus de hoogleraar.

Kun je wat doen als het ongezonde LDL-cholesterol in je bloed te hoog is? Ja, zo geeft Kersten aan. “Laat je in ieder geval screenen om te verifiëren of je niet erfelijk belast bent. Voor mensen die de erfelijke belasting niet hebben, geldt dat het vooral een kwestie is van zo gezond mogelijk proberen te leven om met de jaren het cholesterolgehalte zo min mogelijk te laten stijgen. Volg de gezonde voedingsrichtlijnen en beweeg voldoende. Houd je gewicht op peil en rook niet.”

“Vroeger had je ongezonde transvetten die werden gebruikt voor bakvetten en de frituur. 30 jaar geleden veroorzaakten die ongezonde vetten voor een flinke stijging van het cholesterol bij mensen. Inmiddels is er een wettelijk maximumgehalte voor deze transvetten, gelukkig.”

Transvetten zijn dus aan banden gelegd, maar verzadigde vetten vind je nog wél volop in ons dagelijkse voedsel. Het Voedingscentrum omschrijft deze als volgt: ‘Verzadigd vet zit veel in dierlijke producten, zoals vet vlees en volle melkproducten en volvette kaas. Ook zit er veel verzadigd vet in koek, gebak en snacks. Verzadigd vet verhoogt het LDL-cholesterol van het bloed.’

Aansluitend hierop zegt Kersten. “Het is nog steeds de aanbeveling om de consumptie van verzadigd vet te matigen. Dat vind je ook terug in de Nederlandse voedingsrichtlijnen. Gelukkig eten we niet meer zoveel verzadigd vet als in het verleden.”

Wil je via voeding je cholesterolniveau wat omlaag brengen? Dan zijn volgens Kersten vezels uit verse groenten, fruit en volkoren producten een aanrader. “In haver zitten oplosbare vezels die het cholesterolgehalte kunnen verlagen.” Maar, zo tekent hij aan: “Het zijn geen mega-effecten hoor. Het is niet zo dat je je cholesterol met 20 of 30 procent kunt laten dalen door je voeding te veranderen.”

Hoe zit het dan met speciale, vaak prijzige margarines of yoghurt, met de claim ‘cholesterolverlagend op de verpakking? Kun je door dat op je brood te smeren of bij je ontbijt te nuttigen het ongezonde LDL-cholesterol in je bloed ook echt verlagen? Aan dit soort producten zijn plantensterolen toegevoegd, legt Kersten uit. “Ik noem dat cholesterol-lookalikes. Van nature komen sterolen ook voor in voeding, maar alleen in kleine hoeveelheden. En nu worden ze in extra grote hoeveelheden toegevoegd aan margarines of speciale yoghurtjes om zo het cholesterolgehalte in het bloed te verlagen. Dankzij die toevoegingen komt er minder cholesterol het lichaam binnen. Het nuttigen ervan wordt vooral aangeraden aan mensen met een licht verhoogd cholesterol die nog niet het profiel hebben voor cholesterolverlagende medicijnen, de zogeheten statines.”

Het zijn dus geen praatjes van de fabrikant, deze producten verlagen je cholesterol? “Dat klopt, anders mag het ook niet op de verpakking staan. Het is met onderzoek aangetoond.”

“Ik stel me zo voor dat deze speciale producten deel uitmaken van iemands leefstijlpakket van gezonde voeding en minder verzadigde, harde vetten eten. Want deze cholesterolverlagende producten zijn wel een stuk duurder dan de reguliere versies. Je koopt het niet omdat je het extra lekker vindt, lijkt me. Het is meer voor iemand van 60 dan voor een gezond iemand van 20.”

Eieren zijn bijzonder rijk aan cholesterol, beaamt Kersten. Moet je om die reden de consumptie van eitje tot een minimum beperken? “In het verleden was er heel sterk de aanbeveling om niet te veel eieren te eten. Dat is heel inmiddels erg afgezwakt. Sterker nog, er wordt geen grens meer gegeven voor hoeveel cholesterol je maximaal per dag binnen zou moeten krijgen via voeding, omdat eigenlijk niemand aan die grens komt. Tenzij je een heel raar dieet hebt...”

“De aanbeveling voor een maximum aantal eieren is geschrapt. Je moet niet elke dag 10 eieren gaan eten, maar wie doet dat? Het is prima om elke dag een ei te eten of om de dag.“

“Nou, het kan wel”, aldus Kersten. “Maar de effecten zijn niet extreem groot. Bij een gezonde leefstijl denk ik aan gezonde voeding, maar ook genoeg bewegen, proberen je gewicht onder controle te houden, niet roken en dergelijke. Dat is samen natuurlijk een heel pakket aan keuzes.”

Voor mensen met een sterk verhoogd cholesterol wacht uiteindelijk toch medicijnen, geeft de hoogleraar aan. ”Een flinke verlaging gaat zonder medicatie gewoon niet lukken, ook al leef je gezond.”

Het vaakst worden statines voorgeschreven. Die verlagen het cholesterolgehalte in het bloed, omdat ze de natuurlijke aanmaak van cholesterol in de lever remmen. Statines vertragen het proces van slagaderverkalking en verminderen op die manier de kans op hart- en vaatziekten. Ze zijn goedkoper dan veel andere cholesterolverlagende medicijnen. “Statines bestaan al lang. Intussen zijn er ook andere, nieuwe medicijnen, maar die worden nog niet op grote schaal voorgeschreven omdat die nog redelijk prijzig zijn. PCSK9-remmers vormen een nieuwe generatie cholesterolverlagende middelen voor patiënten met een groot risico op hart- en vaatziekten.”

Bronnen: Hartstichting, Voedingscentrum.