Zelfredzaamheid ver te zoeken na vijf jaar decentralisatie

In 2015 werd de zorg in Nederland rigoureus veranderd. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ging over in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Jeugdwet (Jw), Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet langdurige zorg (Wlz). Een groot deel van de zorg ging over naar de gemeente. Door deze veranderingen zou de zorg dichter bij de mens komen, meer maatwerk geleverd worden en de participatie van mensen die moeilijk kunnen meekomen in de samenleving zou ook opgelost worden.

De conclusies uit het rapport van het SCP liegen er niet om. Illya Soffer, directeur van Ieder(in) pleit al jaren voor betere zorg en ondersteuning voor mensen met een beperking. “Het rapport bevestigt helaas wat we bij Ieder(in) al jaren zien: de decentralisatie werkt niet voor mensen met een levenslange en levensbrede beperking.” Volgens Ieder(in) heeft dit het niet geleid tot een soepeler toegang tot een inclusievere samenleving, maar vooral tot een “eindeloze strijd om een menswaardig en zelfredzaam bestaan”. De positie van mensen met een beperking is sinds de decentralisaties niet verbeterd. “Mensen zijn er op bepaalde levensterreinen zelfs op achteruit gegaan", stelt Soffer. ”Of het nu gaat om de beschikbaarheid van zorg en ondersteuning, de toegang en deelname tot onderwijs en arbeid, de inkomenspositie van mensen, hun rechtspositie, positie op de woningmarkt en de deelname aan de democratie: het is er niet beter op geworden”. De meeste mensen met een beperking blijken juist mét hulp zelfredzaam te zijn, maar vaak ontbreekt de juiste hulp of is die moeilijk toegankelijk. “Op die manier wordt volwaardig meedoen een worsteling.”

Ook alle zorg voor kinderen tot 18 jaar valt sinds 1 januari 2015 onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Tegelijk met deze decentralisatie moesten gemeenten bezuinigen. Na de decentralisatie zien steeds meer jeugdpsychiaters en hulpverleners dat de gemeente op de stoel van de behandelaar zit. Wachtlijsten worden steeds langer en steeds meer instellingen kunnen in een groot aantal gemeenten geen hulp meer verlenen. Ouders van kinderen met complexe zorgvragen raken in dit systeem de weg kwijt. Het is voor hen heel moeilijk om de juiste zorg te vinden voor hun kind.

Kinder- en jeugdpsychiater Hilmar Backer pleit al jaren voor het weghalen van gespecialiseerde jeugdzorg bij de gemeente. "Het rapport van het SCP laat zien dat de kernveronderstellingen van de jeugdwet niet uitgekomen zijn. Juist de kinderen en gezinnen met de grootste problemen kunnen niet ‘ontzorgen’: zij hebben geen vrienden en familie die sterk genoeg zijn om hun problemen op te lossen. Ook het demedicaliseren wil maar niet lukken: het aantal kinderen dat in de jeugdzorg zit is landelijk zo’n 10% en in sommige gemeentes zelfs 14%! Er zijn dus meer kinderen in de jeugdzorg gekomen in plaats van minder, waarbij juist de kinderen met de grootste problemen zoals zelfmoordpogingen, eetstoornissen en autisme, op steeds minder plaatsen terecht kunnen”.

Backer wil als kinderpsychiater graag meewerken aan het normaliseren van psychiatrische problematiek, zodat kinderen (ook die met bijvoorbeeld autisme en ADHD) zo normaal mogelijk en zo thuis mogelijk kunnen leven. "dat kan alleen als de jeugdGGZ en de specialistische jeugdzorg (gesloten jeugdzorg, gezinsvoogdij) landelijk gefinancierd worden, zodat ieder kind in iedere woonplaats dezelfde kansen heeft op een goede behandeling", stelt Backer.

Inmiddels wil het kabinet de decentralisatie van de jeugdzorg voor een deel terugdraaien. Vorig jaar november stelden de ministers Hugo de Jonge (VWS) en Sander Dekker (Rechtsbescherming) ingrijpen in de jeugdwet voor. Zij kwamen met een Wetsaanpassing ‘verbetering beschikbaarheid zorg voor jeugdigen'. Dit wetsvoorstel zal volgende week in de Tweede Kamer besproken worden.

Het SCP concludeert dat de samenleving na vijf niet zorgzamer is geworden en het stelsel nog steeds te complex is. Moet het hele systeem op de schop? Ieder(in) is er niet op uit om de hele decentralisatie terug te draaien. Maar wil wel dat het volgende kabinet “de inrichting van het sociaal domein grondig onder de loep neemt.”