Wat zijn waterontharders en wat heb je eraan?

Waterontharders zijn de afgelopen jaren enorm in populariteit toegenomen, mede door de vele klusprogramma’s en reclames waarin deze voorbijkomen. Volgens fabrikanten van verschillende soorten ontharders hebben veel mensen in Nederland hard kraanwater en kunnen hun producten dit verhelpen door het water te ontdoen van kalk. Maar hoe hard is ons drinkwater nou echt? En wat is het nut van deze waterontharders?

Eén van de mensen die zijn kraanwater te hard vindt is Harry Smorenberg. Dat heeft hij liever niet vanwege de kalkaanslag die hard water tot gevolg heeft. Bij zacht water is er minder calcium, ook wel kalk, in het water aanwezig. Dat moet leiden tot minder kalkaanslag in bijvoorbeeld het koffiezetapparaat en de badkamer. 

Er is een veelbelovend product op de markt dat zegt hard water te kunnen verhelpen, namelijk een waterontharder. Daarnaast beloven fabrikanten in hun reclames dat je door dit product minder shampoo en wasmiddel nodig hebt, het water lekkerder gaat smaken, huishoudelijke apparaten langer meegaan, je huid er gezonder van wordt en je haar zachter en dat je energierekening lager wordt. Enkele fabrikanten durven zelfs te stellen dat virussen, pesticiden, medicijnresten, zware metalen, bacteriën en andere stoffen tot in de kleinste molecuul uit het water worden verwijderd.

Harry gaat overstag en besluit voor zijn nieuwbouwhuis een bepaald type waterontharder aan te schaffen, namelijk een ionenwisselaar. Deze heeft hij vlak na de oplevering van zijn huis door een erkende loodgieter laten installeren.

Er zijn grofweg drie soorten waterontharders in omloop. Je hebt magnetische waterontharders, waterontharders op basis van zout en waterontharders met filter. Een magnetische waterontharder werkt – zoals de naam al doet vermoeden – op magnetisme. Dit moet ervoor zorgen dat calcium en magnesium zich niet aan elkaar hechten. Het effect hiervan is alleen niet bewezen.

Een andere waterontharder werkt op basis van regeneratiezout, ook wel onthardingszout. De ionenwisselaar van Harry valt in deze categorie. Speciale harsbolletjes en het natrium zorgen ervoor dat calcium en magnesium uit het water worden gefilterd. Je water wordt hier niet zout van, want het pekelwater wordt afgevoerd naar het riool. Dit is niet heilzaam voor het milieu en voor de kwaliteit van het afvoerwater.

En dan het laatste type – dat officieel geen waterontharder genoemd mag worden – heeft een filter. Dit filtert de kalk uit het water dat door de leidingen stroomt. Wel blijft hierbij een kleine hoeveelheid kalk in het water achter.

Echter, net een jaar na de aansluiting van de waterontharder werd een hoog niveau bacterie-koloniën in Harry’s kraanwater aangetroffen. Dit blijkt uit metingen van het water in zijn woning, waarbij er op verschillende punten water is afgenomen. Namelijk bij een tappunt in de meterkast, dat voor de aansluiting van de waterontharder zit, en bij de badkamer- en keukenkraan, die via de leiding respectievelijk op twee en vijf meter afstand van de aansluiting zitten. Hierbij zijn beide kranen eerst met alcohol ontsmet, waarna het water lange tijd wordt doorgestroomd.

De grenswaarde voor koloniën in drinkwater is bij 22 °C <100 kolonievormende eenheden (kve) per milliliter. Bij Harry Smolenberg lag dit niveau ver boven de wettelijke drinkwaternorm, namelijk zelfs boven de 1000, blijkt uit rapporten. En dat terwijl het water voor de aansluiting met de waterontharder nog conform de norm is. Het kan dus niet aan de leverancier van het drinkwater liggen.

In totaal liet Harry drie watermetingen uitvoeren door het lab van Vitens. Tussen alle metingen door is er een herstelreparatie en een uitgebreide servicebeurt geweest en is een vervangende waterontharder geïnstalleerd, die gegarandeerd de juiste waterkwaliteit zou moeten afleveren. Bij alle metingen zit het aantal bacteriën boven de wettelijke norm.

In een reactie aan Harry gaf de fabrikant aan dat bacteriën juist goed zijn voor het ontwikkelen van weerstand. Oasen en Vitens stellen daarentegen dat het niveau bacteriën dat in zijn water werd aangetroffen een gevaar voor de gezondheid van kwetsbare mensen kan zijn.

Dit bevestigen ook waterdeskundigen als Robert Hofman en Jan Peter van der Hoek. Ze stellen dat filters een uitstekende voedingsbodem vormen voor bacteriën om te groeien. Dit is volgens Hofman helaas een probleem wat leveranciers van die apparaten er meestal niet bij vertellen.

Volgens Roberta Hofman, wateronderzoeker bij het KWR - het kennisinstituut voor water, kloppen veel beweren van de fabrikanten van waterontharders. Zo werken je apparaten inderdaad beter, heb je minder energie nodig, wordt het water zachter en heb je minder shampoo, conditioner en wasmiddel nodig als je calcium uit het water haalt.

Echter, het overgrote deel van het calcium in water is in Nederland al uit het drinkwater gehaald. Ook zitten er in ons drinkwater bijna geen bacteriën en moeten drinkwaterbedrijven voldoen aan strenge wettelijke eisen. Zo moet er juist een bepaald percentage calcium in ons drinkwater zitten. De WHO stelt namelijk dat mensen calcium nodig hebben voor hun botten en tanden en is kalk in het water dus nodig als bron van calcium. Daarom is een waterontharder niet nodig, maar juist overbodig.

Het verbaast Hofman daarnaast niet dat er in het drinkwater van Harry na de plaatsing van de ionenwisselaar veel bacteriën zijn aangetroffen. “Als je het water elke keer over een filter stuurt, gaan die bacteriën zich hechten aan dat filter. En elke dag komt er weer vers water met een beetje voedingsstoffen voor bij. Dus zo’n bacterie voelt zich daar best prima en begint daar te groeien. Dan krijg je meer bacteriën in het water. Dat gebeurt met elk filter.”

Jan Peter van der Hoek, hoogleraar drinkwatertechniek bij de TU Delft en chief officer bij Waternet, stelt dat waterontharders de microbiologische kwaliteit van drinkwater kunnen verslechteren. “Er ontstaan een plek waar het water lang stil staat, extra oppervlak, dus een ideale plek voor bacteriën om te groeien.” Dit risico is volgens hem bekend bij drinkwaterbedrijven, alleen heeft Van der Hoek geen inzicht in hoeveel klachten daar jaarlijks over binnenkomen. Waterbedrijven Vitens en Waternet geven bij navraag door Kassa aan dat ze hier sporadisch klachten en vragen over krijgen.

Remon, het bedrijf dat waterontharders zoals die van Harry Smolenberg maakt, geeft aan dat bacterievorming door diverse oorzaken overal in de woning kan ontstaan. Het kan volgens het bedrijf niet met zekerheid vastgesteld worden dat de bacterievorming is ontstaan in de waterontharder. Remon heeft aangeboden de waterontharder van Harry op te halen en het aankoopbedrag te vergoeden. Harry neemt dit in overweging, maar wil de uitzending van Kassa eerst afwachten voor hij hier een beslissing over maakt.