Wat zijn de verschillen tussen roomboter en margarine?

Roomboter en margarine hebben de nodige overeenkomsten. Zowel roomboter als margarine wordt in vergelijkbare (blok)vorm op de markt gebracht. Beide producten kun je op je brood smeren en in de keuken worden ze onder meer gebruikt om etenswaren in te bakken of te braden. Maar daar houdt het wel op. Wat zijn eigenlijk de verschillen tussen roomboter en margarine?

Als je roomboter en margarine vergelijkt, zie je dat beide producten qua uiterlijk erg op elkaar lijken. Zo wordt zowel roomboter als margarine vaak – maar niet altijd! – in de vorm van een blok op de markt gebracht. Boter komt vaak in een wikkel, margarine in een plastic kuipje. Wel hebben beide producten een vergelijkbare gelige kleur.

Datzelfde geldt voor de structuur. Roomboter en margarine zijn allebei ook smeerbaar, al gaat dat makkelijker naarmate deze producten langer uit de koelkast zijn. Hoe lager de temperatuur, hoe minder makkelijk smeerbaar deze producten zijn, uitgezonderd varianten van deze producten die door toevoeging van bijvoorbeeld koolzaadolie uitdrukkelijk als smeerbaar op de markt worden gebracht.

Toch verschillen roomboter en margarine op verschillende vlakken behoorlijk van elkaar. We bespreken de belangrijkste verschillen.

Noot: Er is géén verschil tussen boter en roomboter. We spreken in dit artikel consequent over 'roomboter' omdat 'boter' in de volksmond met enige regelmaat wordt gebruikt om producten als margarine en halvarine mee aan te duiden, hoewel dat technisch onjuist is.

Roomboter is een smeerbaar vet en wordt gemaakt van de gekarnde room van melk. Het product is dus gemaakt van zuivel en is dan ook een dierlijk product.

Sterker nog, de term 'boter' wordt door de Nederlandse wet beschermd. Roomboter mag alléén 'boter' heten als het voor minstens 80 procent bestaat uit melkvet. In de praktijk bestaat roomboter vrijwel geheel uit melkvet en een klein beetje water. Bepaalde varianten boter, zoals gezouten boter, bevatten zoals de naam al aangeeft ook wat zout.

Margarine is daarentegen een plantaardig vet en bestaat uit plantaardige oliën. Er worden verschillende soorten gebruikt in de productie van margarine. Oliën die in de productie van margarine worden toegepast, zijn zonnebloemolie, koolzaadolie en lijnzaadolie.

Allereerst goed om te weten: er is niet zo heel veel verschil in het vetgehalte van roomboter en het vetgehalte van margarine. Beide producten zijn ongeveer even vet. Wat wél verschilt, zijn het soort vetten.

In roomboter zitten veel verzadigde vetten. In margarine zitten veel onverzadigde vetten. Het Voedingscentrum heeft het ooit onderzocht en constateerde dat er in 100 gram roomboter gemiddeld zo'n 53 gram verzadigd vet zit. In het geval van 100 gram margarine gaat het daarentegen om circa 19 gram verzadigd vet. In roomboter zit dus ruim 2,5 méér verzadigd vet dan in margarine.

Door de consumptie van verzadigd vet stijgt je cholesterolgehalte. Dat is niet goed voor je bloedvaten en door een te hoog cholesterolgehalte neemt uiteindelijk het risico op hart- en vaatziekten doe. Daarom wordt onverzadigd vet over het algemeen aangeraden als een gezonder alternatief, onder andere door het Voedingscentrum en ook door de Hartstichting.

Maar uiteraard betekent het niet dat je er direct een ongezonde levensstijl op nahoudt als roomboter onderdeel is van jouw eetpatroon. Zolang dat maar met enige mate is.

Zowel in roomboter als in margarine zitten de vitamines A, D en E. In roomboter zit echter wel een stuk minder vitamine D dan in margarine. Aan margarine wordt namelijk vitamine D toegevoegd. Andersom geldt dat margarine van nature minder vitamine A bevat dan roomboter, aangezien vitamine A meer voorkomt in dierlijke producten. Dit wordt in het productieproces doorgaans opgelost door vitamine A toe te voegen.

Wie voornamelijk roomboter gebruikt in plaats van margarine, doet er verstandig aan om vitamine D uit andere (voedsel)bronnen te halen. Vette vissoorten zoals zalm, haring en makreel zijn uitstekende bronnen van vitamine D. Eieren en vlees bevatten daarnaast ook vitamine D, maar niet zoveel als de genoemde vissoorten.

Eet je uit religieuze of andere levensbeschouwelijke overtuiging überhaupt geen vlees en/of vis? Dan kun je overwegen om supplementen bij te slikken. Maar het beste kun je gewoon het zonlicht benutten. De grootste bron van vitamine D is de zon en het menselijk lichaam kan onder invloed van zonlicht zélf vitamine D aanmaken, al geldt daarvoor wél een lichte huidskleur onder invloed van zonlicht makkelijker vitamine D kan aanmaken.

Daarover zegt het Voedingscentrum het volgende: "Voor jonge kinderen, ouderen, zwangeren, mensen met een donkere huidskleur en mensen die weinig buiten komen geldt het advies om extra vitamine D via een supplement te nemen."

Dan de ingrediënten. Zoals eerder genoemd is roomboter in essentie een heel eenvoudig product dat uit weinig meer bestaat dan melkvet en een klein beetje water.

Afhankelijk van welk merk je koopt, kan ook sprake zijn van enkele andere toevoegingen zoals melksuiker (lactose), melkzuurbacteriën en zout. Maar dat is in geringe hoeveelheden.

Voor margarine geldt zoals gesteld dat het wordt gemaakt uit oliën, en dat zonnebloemolie, koolzaadolie en lijnzaadolie de meest gebruikte oliën zijn in het productieproces. Andere ingrediënten die je in margarine vindt (of kunt vinden) zijn water, emulgatoren, citroenzuur, conserveermiddel en zout.

Het kan gebeuren dat producenten van margarine palmolie gebruiken. Deze oliesoort komt in veel voedselproducten voor, maar voor de productie van deze olie en de aanleg van palmolieplantages moet veel natuur wijken. Er wordt veel oerwoud voor gekapt en dat gaat al snel ten koste van de biodiversiteit. Dit is voor sommige mensen reden om producten met palmolie zo veel als mogelijk te vermijden.

Het loont dan ook de moeite om op het etiket te kijken, want er zijn varianten van margarine waar geen palmolie in zit. Op veel verpakkingen staat zelfs 'palmolievrij'.

De hobbymatige thuisbakker en de professionele banketbakker zullen over het algemeen waarschijnlijk eerder naar roomboter grijpen dan naar margarine, tenzij ze redenen hebben om roomboter te vermijden (bijvoorbeeld als er een taart moet worden gebakken voor een veganist). In bakrecepten waarin wordt gesproken over 'boter', wordt echter vrijwel altijd ongezouten roomboter bedoeld.

Zowel roomboter als margarine kunnen worden gebruikt tijdens het bakken van bijvoorbeeld koekjes, taart en andere soorten gebak, maar de textuur en de smaak van het uiteindelijke bakresultaat wordt door het gebruik van margarine vaak wél beïnvloed.

Veel banketbakkers – zowel hobbymatig als professioneel – zweren bij roomboter en vinden dat het gebruik van roomboter een smeuïger en smaakvoller baksel oplevert. Daarmee is overigens niet gezegd dat het niet kan met margarine. Het is maar net wat je zelf smakelijk vindt en wat je fijn vindt om mee te werken.

Bronnen: 24Kitchen, Keuringsdienst van waarde, Voedingscentrum