Wat is het verband tussen stress en dikker worden?

Stress moet je onderverdelen in twee categorieën: mentale en fysieke stress. Van beide vormen heb je vervolgens chronische en acute stress.

Mentale acute stress ervaar je bijvoorbeeld tijdens het bungeejumpen of paragliden. Bij mentale chronische stress moet je denken aan werk of een privésituatie waarbij de belasting langere tijd groter is dan dat je aankan.

Bij fysieke acute stress ervaar je plotselinge pijn, bijvoorbeeld omdat je vinger tussen de autodeur zit. Fysieke chronische stress ervaar je bijvoorbeeld door slaaptekort of omdat je lichaam constant pijn heeft, zoals rugpijn.

Stress ontstaat als je dreigend gevaar waarneemt. Dit komt binnen via je oren, ogen óf gedachten. Je lichaam geeft signalen af waardoor je een adrenalinestoot krijgt. Volgens hoogleraar en arts-endocrinoloog Liesbeth van Rossum van het ErasmusMC is er nog een ander systeem dat belangrijk is en dat geactiveerd wordt bij acute en chronische stress.

Het systeem begint bij de hypothalamus, het regelcentrum in de hersenen. “Daarin zit een soort van thermostaat waar de temperatuur, verbranding en eetlust wordt geregeld”, aldus Van Rossum. “Er zitten ook aansturende signaalstoffen in. Die sturen signalen naar de hypofyse, een belangrijk hormoonfabriek.” De hypofyse stuurt stimulerende stofjes naar allerlei organen die hormonen maken, zoals eierstokken en de schildklier. Daarnaast gaan er stofjes naar de bijnieren. “De bijnieren zijn heel belangrijk want daar wordt het hormoon cortisol gemaakt. Cortisol regelt van alles in ons lichaam en bij stress gaat cortisol omhoog”, vervolgt Van Rossum.

Coristol wordt ook wel het stresshormoon genoemd. In een normale situatie regelt dit hormoon de hersenfuncties, vet- en suikerstofwisseling, bloeddruk, immuunsysteem en gezonde botten. Als het cortisolniveau langdurig veel te hoog is, zoals bij mensen met het syndroom van Cushing, dan kun je te maken krijgen met een te hoog cholesterol en suikerspiegel, hoge bloeddruk, depressie, botontkalking, spierafname of een toename in buikomvang. “Het buikvet is het vet wat ons ongezond maakt. Het geeft vet rondom de organen en er worden ontstekingsstoffen gemaakt in slechte hormonen. Dat zorgt voor onder meer aderverkalking, diabetes en depressie”, zegt Van Rossum.

Bij acute stress maakt het lichaam een stofje aan waarbij de eetlust even wegvalt. Het cortisolniveau gaat omhoog en als het langdurig hoog blijft, geeft dat trek in suikerrijke en vette voeding met veel calorieën, zoals patat en een reep chocolade. Dat kan zorgen voor obesitas. Mensen met obesitas kunnen meer stress ervaren, omdat ze bijvoorbeeld gediscrimineerd worden, en vervolgens blijft het cortisolhormoon hoog. “Mensen met obesitas hebben vaker chronische pijnklachten en slapen slechter waardoor het cortisolhormoon weer verhoogd wordt. En dat heeft weer effect op het brein en kan je depressief maken”, aldus Van Rossum.

Dat niet iedereen dik wordt van stress, heeft te maken met verschillende factoren. Er kan een verschil zijn in de afbraak van cortisol in de lever. Daarnaast verschillen mensen in de gevoeligheid van het hormoon. In een onderzoek onder meer dan 140.000 volwassen werd gekeken naar het verband tussen het gebruik van corticosteroïden en buikomvang. Corticosteroïden zijn steröidhormonen die ontstekingen en infecties onderdrukken. Een bekende corticosteroïde is prednison dat gebruikt wordt voor onder andere reuma. “We zagen dat bij mannen en vrouwen de BMI en de buikomvang gemiddeld hoger was bij gebruikers van corticosteroïden. We hebben aanwijzingen dat er een verband zou kunnen zijn”, zegt Van Rossum. De arts is verder duidelijk: “Chronische stress kan ons gewicht laten toenemen en kan leiden tot een vicieuze cirkel.”

Verschillende factoren in je leven kunnen ervoor zorgen dat je extra stress in je omgeving ervaart. Neem bijvoorbeeld technologie. We zijn veel meer apparaten gaan gebruiken dan vroeger. We hebben continu de smartphone in onze hand en we staan gelijk aan als we een berichtje krijgen.

Volgens professor Hoogendijk kun je de signalen uit je omgeving uitzetten. “Je kunt dat letterlijk doen door af en toe je telefoon stil of uit te zetten. Of via een app waarin je afgesloten bent van sociale media.”

Daarnaast kun je volgens de professor signalen van buitenaf ook figuurlijk uitzetten. Dat doe je met de techniek ‘gedachtenstop’. “Zet de gedachtes in je hoofd een keer uit. Met de gedachtenstop kun je leren om nare gedachtes, of gedachtes die niet belangrijk zijn, te stoppen. Je richt je dan met je gedachtes op de dingen die er echt toedoen.” Als het je niet lukt om dit in je eentje te doen, kun je daarbij hulp vragen van een deskundige.

Een combinatie van werk en privé kan een groot aandeel hebben in de hoeveelheid stress die je ervaart. “Het is vooral belangrijk om te kijken naar de hele taakbelasting en hoe die is opgebouwd”, zegt Hoogendijk. Zo is het verstandig om de hoeveelheid werk inzichtelijk te maken en of je voldoende steun of waardering krijgt. “Of is het misschien omdat je te weinig vrijheid voelt om je werk zelf in te richten? Dat zijn allemaal zaken die je eerst voor jezelf op een rijtje moet hebben. Eventueel met de hulp van de bedrijfs- of huisarts.” Daarna moet je volgens de Hoogendijk in gesprek gaan met collega’s en eventueel de werkgever. Er is volgens hem meer te regelen dan je aanvankelijk denkt, omdat het ook in het belang van de werkgever is om werknemers op de been te houden.