Wat betekent volkoren? En zijn volkoren producten ook gezonder?

Bij het horen van de term 'volkoren' denk je waarschijnlijk aan brood. Maar in de schappen van de supermarkt liggen daarnaast verschillende andere producten met het opschrift 'volkoren'. Denk aan volkoren pasta, koekjes, crackers en toast. Wat betekent het eigenlijk als een product het stempel 'volkoren' krijgt? En is het gezonder?

Producten met de term 'volkoren' hebben een gezond imago, maar 'volkoren' is voor consumenten niet altijd het meest duidelijke begrip. Sommige producenten van voedsel weten dat maar al te goed en proberen het gezonde imago van bepaalde producten op te vijzelen door ze te voorzien van de beschrijving 'volkoren'.

Maar dat is lang niet altijd terecht. Zo publiceerde de Consumentenbond al in 2020 een artikel met de veelzeggende titel Volkoren als verkooptruc (via deze link te lezen als .pdf).

Meer recent – in juli van dit jaar – werd er een steekproef uitgevoerd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Er werd geconstateerd dat veel volkorenproducten ten onrechte volkoren worden genoemd. De NVWA nam maar liefst 190 verschillende volkorenproducten uit zeven grote supermarktketens onder de loep. 51 daarvan werden onterecht volkoren genoemd. Oftewel ruim een kwart.

Dit artikel gaat verder na onderstaande bericht op X.

Kortom, aan duidelijkheid en helderheid omtrent het begrip 'volkoren' schort het nogal eens. En daarom lichten we toe wat het begrip 'volkoren' precies inhoudt.

De term volkoren wordt toegepast op producten van graan. Maar in tegenstelling tot wat sommigen denken, is het géén aparte graansoort.

Een product is volkoren als het product gemaakt is van de hele (vermalen) graankorrel. Een graankorrel bestaat uit drie delen. Binnenin zit de meelkern. Onderin zit de kiem. Een aan de buitenzijde zit de zemel. De kiem en de zemel bevatten de meeste goede voedingsstoffen.

In de Nederlandse bakkerij is tarwe de meest gebruikte én de meest bekende graansoort. Maar je kunt ook denken aan rogge, gerst, spelt, maïs, haver, gerst, rijst en gierst.

Wanneer een product volkoren mag worden genoemd, is niet altijd even duidelijk. En dat heeft onder andere te maken met de wet.

In Nederland geldt in de basis dat producten een naam moeten krijgen op basis waarvan de consument weet om wat voor product het gaat.

Dat geldt overigens niet alleen voor brood of voor andere producten die het stempel volkoren kunnen dragen. Zo heeft zuivelfabrikant Blue Band afgelopen zomer van de rechter te horen gekregen dat ze binnen drie maanden moeten stoppen met de naam 'Roombeter' (met een 'e') voor de plantaardige boter, waarvan op de verpakking stond dat het een '100 procent plantaardig alternatief voor roomboter' zou zijn.

Onterecht, aldus de rechter: volgens Europese regelgeving mag 'room' alléén voor zuivelproducten worden gebruikt, anders is het voor consumenten onvoldoende duidelijk dat het om een plantaardige vervanger gaat.

Voor volkorenbrood geldt dat volgens het Warenwetbesluit Meel en brood wettelijk is vastgelegd dat alléén brood dat uitsluitend bestaat uit volkorenmeel ook volkorenbrood mag worden genoemd.

Dat brood mag voor de rest wel van meerdere graansoorten worden gemaakt, zolang van elke graansoort maar uitsluitend volkorenmeel is gebruikt. Een product is 'meergranen' als er minstens drie graansoorten worden gebruik. En is dat in alle drie de gevallen volkoren graan? Dan krijgt zo'n brood de naam 'volkoren meergranenbrood'.

Om onduidelijkheden te voorkomen, is het sinds 1 juli 2022 voor alle broodsoorten verplicht om te vermelden of het gaat om witbrood, bruinbrood of volkorenbrood. Bij brood is het dus altijd duidelijk of je een volkorenbrood koopt of niet. Maar dat geldt niet zo specifiek voor andere producten.

Dat zit zo. Het Warenwetbesluit Meel en brood is niet van toepassing op bakkerswaren en banket. Wél geldt ook voor producten in deze categorieën dat consumenten niet mogen worden misleid over de precieze aard van het product of de samenstelling ervan.

Kort samengevat: als je in de winkel producten koopt zoals volkorenpasta, volkoren koekjes, volkoren toastjes of volkoren crackers, dan moet het meel van deze producten voor 100 procent uit volkorenmeel bestaan.

Bedrijven nemen daar echter nog wel eens een loopje mee. Zo kun je op de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit de onderzoeksresultaten van het eerder in dit artikel genoemde onderzoek raadplegen.

Ruim een kwart van de onderzochte producten adverteerde onterecht met de term 'volkoren'. Voor veel producten geldt dat ze op de verpakking als volkoren werden aangeduid, terwijl ook niet-volkorenmeel is toegevoegd. Deze producten moesten hun naam wijzigen en sommige producten zijn uit de handel genomen.

Wat wél mag, is bijvoorbeeld benoemen dat er '50 procent volkorenmeel' in een product zit. Maar simpelweg de aanduiding 'volkoren' gebruiken, is in dat geval niet voldoende.

Daarnaast kunnen koekjes waar (deels) volkorenmeel in is gebruikt natuurlijk óók de nodige verzadigde vetten, suikers en/of zout bevatten. Dat ergens volkorenmeel in zit, betekent niet per definitie dat zo'n product gelijk gezond is.

Mensen denken vaak dat brood gezonder is naarmate het brood donkerder is van kleur. Dat is in beginsel geen vergezochte theorie. Zo stelt het Voedingscentrum: "Vezelrijke broodsoorten zoals volkorenbrood, roggebrood en bruinbrood zijn donkerder van kleur dan minder vezelrijke broodsoorten zoals witbrood."

Toch kun je er niet zonder meer van uitgaan dat donker(der) brood per definitie gezonder is. Brood kan namelijk donkerder worden gemaakt met gekarameliseerde suiker of met geroosterd moutmeel. In zekere zin een stukje optisch bedrog.

Het Voedingscentrum maakt dan ook korte metten met deze aanname: "Hierdoor kan brood dat is gebakken met witte bloem er donker uitzien, ook al ontbreken daarin de vezels en voedingstoffen die wel in volkorenbrood zitten. Dat brood donkerder is, betekent dus niet per se dat het ook gezonder is."

De kiem en de zemel van graankorrels bevatten de meeste goede voedingsstoffen, en producten zijn alleen volkoren als de héle graankorrel – dus mét kiem en zemel – wordt gebruikt. In die zin kun je dus stellen dat consumptie van volkorenproducten meer gezondheidsvoordelen biedt. Ze leveren belangrijke voedingsstoffen zoals koolhydraten, vezels, ijzer en B-vitamines.

Het Voedingscentrum stelt: "Volkorengraanproducten bevatten meer vezels dan graanproducten gemaakt van bloem. De gezondheidseffecten van volkorengraanproducten worden deels toegeschreven aan graanvezels. Graanvezels dragen bij aan een goede darmwerking en stoelgang. Als je elke dag voldoende vezels binnenkrijgt, heb je een lager risico op verschillende ziekten."

Ook staan volkorenproducten in de Schijf van Vijf, in tegenstelling tot witte producten. Als je witbrood, witte rijst en witte pasta dus vervangt door volkorenbrood, zilvervliesrijst en volkorenpasta, levert dat gezondheidswinst op.

Nog een bijkomend voordeel: je bent eerder verzadigd na consumptie van volkorenproducten. Simpel gesteld: je hoeft er minder van te eten om het hongergevoel te stillen, en je zit dus sneller vol.

Werp ook eens een blik op dit artikel, waarin feiten over wit-, spelt-, volkoren- én glutenvrij brood worden onderscheiden van fabels.

Bron: Consumentenbond, Nederlands Bakkerij Centrum, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, Voedingscentrum