Vuile lucht in huis? Let op met koken, kaarsen branden en de open haard

Door normale huiselijke activiteiten kan de lucht in huis ongemerkt vervuild raken met ongezonde stoffen. Wat zijn de gevolgen van koken, een kaarsje branden en de haard aansteken? Ingenieur en onderzoeker Piet Jacobs (TNO) weet er alles van. Welke praktische tips heeft hij om stikstofdioxide en fijnstof in huis binnen acceptabele waarden te houden? Lees hier hoe je de afzuigkap optimaal gebruikt en hoe je het beste een kaars laat branden én weer dooft.

Ir. Piet Jacobs werkt voor TNO, de onderzoeksinstelling voor toegepast wetenschappelijk onderzoek. Onlangs bleek uit onderzoek waaraan hij meewerkte dat de normen voor schone lucht in huis door koken op gas sneller worden overschreden dan door elektrisch koken.

Wat maakt dat eten klaarmaken op een gasfornuis slechter is voor het binnenklimaat? “Mensen zetten hun afzuigkap vaak pas aan als ze verwachten dat het gaat stinken in huis. Als mensen water opzetten om pasta in te koken of thee te maken, dan blijft de afzuiger uit.”

En dat is niet goed, legt de ingenieur uit, ook al warm je ‘slechts’ wat water op. “Want je hebt wél de verbrandingsproducten als ultrafijnstof en stikstofdioxide die in de lucht komen. Daardoor is koken op gas slechter voor de luchtkwaliteit in huis dan elektrisch koken. Als je water opwarmt op een elektrisch fornuis of in een waterkoker, dan heb je geen last van deze verbrandingsstoffen.”

Dat maakt een inductiekookplaat of ander elektrisch fornuis niet meteen helemaal ‘brandschoon’, geeft Jacobs aan. “Als je wat anders doet dan water opwarmen, zoals bakken en braden of het roerbakken van groenten, dan komt er uit de pan zélf fijnstof. Ook als je elektrisch kookt. Die stoffen verspreiden zich door de keuken en als je een open keuken hebt ook naar de woonkamer.“

Uit het TNO-onderzoek van Jacobs kwam naar voren dat de concentraties fijnstof in de lucht door koken in veel huizen te hoog is. “In meer dan 80 procent van de Nederlandse woningen waar we onderzoek deden, was dit het geval. Door koken op gas komen verhoogde waarden van stikstofdioxide (NO2) in de lucht. Hierbij worden de advieswaarden voor NO2 vaker overschreden dan bij elektrisch koken.” Goed voor de gezondheid is dit niet, betoogt Jacobs. “Daarmee wordt bijvoorbeeld het risico dat kinderen astma ontwikkelen met 20 procent verhoogd. Dat is fors, want er zijn veel mensen die nog op gas koken.”

Ook voor volwassen zijn waarden die normen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) overschrijden niet goed. “Bij waarden boven tweemaal de uurlijkse advieswaarde kunnen volwassenen met astma zelfs direct ademhalingsklachten krijgen door stikstofdioxide.”

Een andere schadelijke stof die vrijkomt bij bakken en braden op gas of een elektrisch fornuis is ultrafijnstof. En dat is ook ongezond voor de mens. “Van fijnstof kun je na jarenlange blootstelling hart- en vaatziekten of longkanker krijgen.”

Bekijk het filmpje van TNO over het onderzoek, met uitleg van Piet Jacobs: Koken op gas of elektrisch? [tekst loopt door onder de video]   

Wil je ervoor zorgen dat de lucht in je keuken en/of woonkamer tijdens en na het koken niet al te zeer vervuild raakt, dan is de afzuigkap aandoen een goed idee. “Als je een goede afzuigkap hebt die voldoende lucht naar buiten blaast, is er geen probleem voor de luchtkwaliteit in huis.”

De kookluchtjes naar buiten afvoeren is van belang, benadrukt Jacobs. “In een keukenzaak kun je een afzuigkap kopen die lucht naar buiten afvoert of eentje die de lucht recirculeert.” Aan de laatste variant kleven bezwaren, zegt Jacobs. “De recirculatie-afzuigkap is goed in het filteren van kookgeurtjes. Maar fijnstof en stikstofdioxide kan die niet voldoende uit de lucht halen. Je ruikt dan weliswaar geen vieze lucht meer, maar ondertussen is de luchtkwaliteit feitelijk nog niet goed.”

Wat is daar dan een oplossing voor? “Ons advies is om een raam open te zetten tijdens het koken en tot een half uur erna. Dat is wel veel minder efficiënt dan een afzuigkap die lucht naar buiten afvoert.”

VvE’s in appartementencomplexen of woningbouwverenigingen bij huurwoningen willen nog weleens moeilijk doen als bewoners graag een afvoerkanaal naar buiten willen voor de afzuigkap. Jacobs betreurt dat. “Dit moet beter geregeld worden in Nederland. Bij het ontwerp van woningen moet je hier al rekening mee houden.”

Bij een afzuigkap is het van belang dat die ruim over alle pitten heen reikt, zegt Jacobs. “Anders kan die niet goed alle lucht ‘invangen’.” Hoe je wokt en bakt is ook van belang. “Wokken op een pit vooraan is niet goed. Dan waait de vervuilde lucht onder de afzuigkap weg de keuken in. Bak en wok zoveel mogelijk op de achterste pitten, bij voorkeur in het midden onder de afzuigkap”, raadt Jacobs aan.

Woon je een flat of woning met een mechanisch ventilatiesysteem of balansventilatie voor lucht? Dan kun je ook gebruikmaken van een afzuigkap als je de luchtkwaliteit in huis wilt verbeteren. “In het plafond in de keuken zit dan een afvoerventiel. Daar kun je een motorloze afzuigkap op aansluiten.” Het centrale afzuigsysteem zorgt ervoor voor dat vieze luchtjes uit de keuken verdwijnen. “Het voordeel is dat deze geen herrie maakt. Het vangt alleen niet direct alle kooklucht af, maar vaak wel zo’n 50 procent. Doe dus wel een even een raampje erbij open tijdens en na het koken...”

Jacobs heeft nog een paar tips voor wie een balansventilatiesysteem heeft, zodat de lucht in huis schoner blijft. “Je kunt hier een fijnstoffilter voor bestellen, type F7, voor in de luchtaanzuig. Dat filter houdt fijnstof van buiten tegen.” Wel even goed opletten dat je het goede filter bestelt voor jouw type ventilatiesysteem. Een- à tweemaal per jaar, afhankelijk van de buitencondities, kun je deze vervangen door een nieuw en schoon exemplaar.

Een andere tip voor mensen met een ventilatiesysteem voor de lucht in huis is om verstandig om te gaan met de standen. Meestal zijn dat er 3. “Zet ‘m op stand 2 als je thuis bent. Veel mensen doen dat niet, maar 2 is wat ze de ‘aanwezigheidsstand’ noemen. Stand 3 is voor als je gaat douchen of koken. Stand 1 is voor als je niet thuis bent.”

Wil je het binnenklimaat goed monitoren? Dan is een CO2-sensor volgens Jacobs een goede aanschaf. “Het is handig om zo’n sensor te hebben. Zo kun je de streefwaarde van 800 tot 1200 ppm (‘parts per million’ staat voor deeltjes per miljoen en is een maat voor concentraties in de lucht – red.) in de gaten houden.”

CO2 wordt vaak als indicator voor de binnenluchtkwaliteit gebruikt. ”Aan de waarden kun je zien of je wel voldoende ventileert of dat het muf is geworden in huis. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als je met vier mensen in de huiskamer zit en je ventilatiesysteem op 1 staat in plaats van 2.”

Een kaarsje opsteken in deze donkere dagen is iets wat veel mensen graag doen. Het brengt licht en gezelligheid in huis. Wat doet zo’n brandende kaars met de luchtkwaliteit in huis? “Bij alle verbranding in huis komen verbrandingsproducten vrij: stikstofdioxide, koolmonoxide en fijnstof. Niet alleen tijdens het koken op gas, maar ook door de open haard en kaarsen branden.”

Je moet een kaars niet een in een heel diep glas stoppen, raadt Jacobs aan. “Dan krijgt die onvoldoende zuurstof en gaat de kaars roeten door onvolledige verbranding. Hoe hoger het glas, hoe moeilijker de lucht bij de kaars kan komen. Een laag glas is wel prima.”

Waar je voor moet oppassen is tocht. “Als een kaars flakkert, is de naverbranding van gassen boven de kaars niet goed. Dan komt er veel roet en fijnstof vrij. Dat is echt heel ongezond. Je moet sowieso goed ventileren als je een kaarsje brandt.”

Nog een tip om luchtvervuiling door een kaars te minimaliseren: blaas ‘m niet uit. Want daarmee loop je de kans dat er een flinke rookzuil met luchtvervuilende stoffen in je huiskamer komt te hangen. “Neem een lucifer en duw het lont even onder in het kaarsvet, dan gaat die ook uit”, geeft Jacobs mee als tip. “Licht daarna wel even het lont weer uit het vloeibare kaarsvet, want dan kun je deze de volgende keer makkelijk aansteken.”

Wil je helemaal geen vies fijnstof in de lucht? Dan kun je ook kiezen voor led-kaarsen. Die hoef je dus niet aan te steken, maar branden dankzij een led-lampje. “Dat is een gezonde trend. Deze kaarsen worden ook steeds natuurgetrouwer.”

Een verdere bron van vervuilde rook in huis is de open haard en de houtkachel. “Elke keer als je het deurtje van de kachel opent, komt er wat rook naar buiten. Als je dat rustig doet dan treedt dat effect wel wat minder op. Maar je zult sowieso wel een raampje open moeten zetten om voldoende te ventileren als je een kachel of haard hebt.”

Volgens Jacobs smoren sommige kacheleigenaren de luchttoevoer, zodat het hout langer blijft branden. Geen goed idee, aldus de ingenieur van TNO. “De verbranding is dan veel slechter, waardoor je meer roet krijgt. Iets waar de buren hinder van kunnen ondervinden.”

“Bij open haarden heb je veel meer lekkage van rook met fijnstof en koolmonoxide naar de woonkamer”, geeft Jacobs aan. “Eigenlijk is het beste advies om er afscheid van te nemen of de open haard te vervangen door een inbouwkachel. Die leveren een hoger rendement en die geven minder emissies van rook en fijnstof de huiskamer in én richting de buren.”