Voor wie zijn gluten (on)gezond?

Gluten zijn een eiwit dat van nature specifiek in tarwe, spelt, rogge, gerst en gort zit. Deze granen worden in talloos veel producten verwerkt. Om er een aantal te noemen: brood, crackers, couscous, koekjes, cake en taart bevatten gluten, net als bindmiddel in soepen en sausjes, gepaneerd of gemarineerd vlees en bier. Voor een langer overzicht kun je kijken op www.glutenvrij.nl.

Er zijn veel misverstanden en hardnekkige mythes die rondgaan over voedsel in het algemeen en gluten in het bijzonder. Mede in stand gehouden door alle informatie die op internet is terug te vinden. “Er wordt veel gepapegaaid in de online voedselwereld”, stelt diëtist Mak vast. “Als iemand één keer zegt ‘zout is slecht’, dan is zout slecht. Dat is met gluten niet anders.”

De negatieve publiciteit rondom gluten is volgens Mak te verklaren door het feit dat mensen er daadwerkelijk ziek van kunnen worden. Maar dat geldt met name voor een kleine groep mensen die lijdt aan coeliakie. Wat houdt deze ziekte precies in?

Mak wil graag een misverstand over coeliakie (spreek uit als seu-li-akíe) uit de wereld hebben. “Coeliakie is niet hetzelfde als een glutenallergie, want officieel bestaat een glutenallergie niet. Een tarwe-allergie bestaat wel. Coeliakie is ook niet hetzelfde als een glutenintolerantie, al worden deze termen wel door elkaar gebruikt, wat best verwarrend kan zijn. Het is een auto-immuunziekte. Door de inname van gluten wordt de ziekte uitgelokt. Je lichaam maakt antistoffen tegen je eigen weefsels en dáárdoor word je ziek. Als je geen gluten eet en je houdt aan een strikt glutenvrij dieet, knap je weer op.”

“Mensen met de ziekte kunnen naast buikklachten ook geheugen- of concentratieproblemen krijgen, bijvoorbeeld door voedingstekorten vanwege een beschadigde darm”, zegt Mak. “Maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat gluten bij gezonde mensen vermoeidheid, concentratieproblemen of andere ziekten veroorzaken. Hier wordt ontzettend veel onderzoek naar gedaan.”

Om het nog iets complexer te maken: glutensensitiviteit bestaat ook, legt Mak uit. “Er is een groep mensen waarbij coeliakie niet kan worden aangetoond, maar die zich wel beduidend beter voelen bij een glutenvrij dieet. Coeliakie is dan uitgesloten door een arts. Hier spreken we van glutensensitiviteit, ofwel NCGS (‘Non-Coeliac GlutenSensitivity’).”

Huisartsen zien door de verscheidenheid aan mogelijke klachten coeliakie nog geregeld over het hoofd getuige de cijfers, stelt Mak. “In Nederland heeft ongeveer een op de 100 mensen coeliakie. Toch weet slechts twintig procent van hen ook echt dat ze de ziekte hebben.

Een bloedtest kan uitsluitsel geven. “Je lichaam maakt antistoffen tegen gluten als je coeliakie hebt. Een verhoogde waarde van deze stoffen in het bloed kan worden vastgesteld bij de huisarts.” Daarna volgt een doorverwijzing naar een maag-darm-leverarts in het ziekenhuis. “Die neemt een darmbiopt om te zien of de darmvlokken beschadigd zijn. Zo ja, dan pas is de officiële diagnose bevestigd.” De behandeling van deze aandoening is dus het volgen van een glutenvrij dieet. Een medicijn bestaat nog niet.

Gluten zijn voor mensen die geen coeliakie of glutensensitiviteit hebben niet schadelijk. Graanproducten op basis van tarwe bevatten veel goede voedingsstoffen zoals vezels, b-vitamines, jodium en foliumzuur, aldus diëtist Mak. “Enkele jaren geleden zijn er hypes overgewaaid uit de Verenigde Staten. Er verschenen boeken over brood met op de cover mensen in witte jassen die het hebben over broodbuik (wheat belly) en hoe je gezonder leeft zonder tarwe en gluten. Hollywood-sterren die zeggen: ‘Kijk eens hoe prachtig ik ben. Dat komt omdat ik glutenvrij eet’.” Mak moet niks van dat soort claims hebben. “Je kunt er wel veel geld mee verdienen.”

Het probleem voor coeliakiepatiënten is dat in een keur aan producten gluten bevattende granen zitten. Wat mag je nog wel eten en drinken? Een diëtist kan na de diagnose helpen met het vinden van een passend en vooral volwaardig dieet. “De Nederlandse Coeliakie Vereniging heeft een netwerk van diëtisten die extra scholing krijgen voor voedingsadvies aan coeliakiepatiënten. Wij willen de levens van mensen makkelijker maken en hen van betrouwbare informatie voorzien. Lotgenoten kunnen via de vereniging met elkaar in contact komen."

In steeds meer supermarkten vind je speciale hoekjes met alleen maar glutenvrije dieetproducten. Een goede ontwikkeling vindt Mak. “Het is fijn dat er allerlei glutenvrije producten zijn, zoals pasta, koek of crackers.”

Toch is de diëtist kritisch op sommige producten waar het label glutenvrij op staat. “Zwart-wit gezegd zijn nagemaakte producten als ontbijtkoek of gevulde koek ongezonder. Gluten zorgen voor binding en elasticiteit in de voedselproducten. Haal je die eruit, dan zal je iets moeten doen om dat te compenseren. Dat kan met suiker, met zout of met vet. Meer daarvan is ongezonder. Ook bevatten ze minder vezels uit granen.” De Consumentenbond kwam in 2017 tot eenzelfde conclusie.  

Mensen die speciaal naar het glutenvrij-hoekje lopen in de verwachting daar gezonder voedsel aan te treffen, hebben het mis. “Voor gezonde mensen is niet aangetoond dat een glutenvrij dieet gezond is”, aldus de diëtist. “Sterker nog, je loopt zelfs sneller kans op een onvolwaardig voedingspatroon en tekorten. Het glutenvrij dieet kent wat uitdagingen. Wil je zo’n dieet volwaardig maken, dan zul je de voedingsstoffen die je mist uit graanproducten zorgvuldig moeten vervangen.”

Verder is er een keur aan voedingsproducten waar niet speciaal ‘glutenvrij’ op staat verkrijgbaar die goed passen in een gezond dieet, zegt Mak. “Neem een pak yoghurt, niks mee aan de hand. Dat is van nature glutenvrij. Hetzelfde geldt voor onbewerkt vlees, vis, groenten of aardappelen. Daar kun je prima een maaltijd mee maken.”

Voor mensen met coeliakie of een andere glutengerelateerde aandoening zijn gluten heel ongezond. Ze worden er immers ziek van. “Maar voor gezonde mensen is een glutenvrij dieet niet nodig”, benadrukt Mak. “Een volwaardig voedingspatroon is voor iedereen gezond, dat is zeker”.