Transgenderzorg: hier moet je op letten

Duizenden mensen in Nederland zijn in een lichaam geboren dat niet past bij hun gender. In een deel van de gevallen heeft iemand daar vrede mee, maar soms blijkt een geslachtstransitie noodzakelijk. Dat is een grote stap, die niet altijd zonder slag of stoot gaat en waarbij diverse consumentenkwesties zijn betrokken.

Vaak wordt tijdens de zwangerschap al duidelijk welk geslacht het kind heeft: een jongen of een meisje. Dat is dan zichtbaar aan het lichaam. In zeldzame gevallen kan iemand lichamelijk beide geslachten hebben. Meestal klopt het lichamelijke geslacht met hoe iemand zich voelt. Het geslacht zoals je je voelt wordt ‘gender’ genoemd.

Het kan gebeuren dat iemands gender niet overeenkomt met het lichamelijke geslacht. Dat wordt ‘genderincongruentie’ genoemd. Wanneer iemand van geslacht verandert, heet dat ‘in transitie gaan’.

Op het moment dat iemand in transitie gaat, komt de behandelmolen in werking. Het begint bij een verwijzing van de huisarts, waarbij je al gauw tegen een lange wachtlijst aanloopt. Op het moment van publicatie is de gemiddelde wachttijd tot het eerste consult bij de genderafdeling meer dan 103 weken, nagenoeg twee jaar. 

Dat die wachttijd zo lang is, is op meerdere manieren te verklaren. Aan de ene kant bestaan genderteams* uit gespecialiseerde behandelaren op het gebied van gendercongruentie. Vooral genderchirurgie is volgens een brief aan de demissionair minister van Volksgezondheid onbekend. “En onbekend maakt helaas onbemind.”

Het gevolg is een nijpend tekort aan behandelaren, waardoor de wachtlijsten in deze tak van zorg extreem oplopen. Aan de andere kant heeft de coronapandemie een extra vertraging veroorzaakt in de gehele zorgketen, waardoor de wachtlijsten op alle zorgafdelingen nóg verder oplopen.

*Een genderteam bestaat uit diverse behandelaren van verschillende disciplines die tezamen iedere individuele transgender begeleiden in het proces. 

Tijdens de wachtperioden ontstaat een groot deel van het psychisch leed, bevestigt de voorzitter van Transvisie, een GGZ-instelling voor mensen met vragen rondom hun genderidentiteit. In 2018 gaven Transvisie, COC Nederland (een Nederlandse belangenorganisatie voor lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en intersekse personen in Nederland) en Transgendernetwerk Nederland (TNN) in een brief aan de toenmalig minister van Volksgezondheid aan dat de wachtlijsten onbeheersbaar dreigen te worden. Die roep om actie is dit jaar herhaald in een brief aan de demissionair minister van Volksgezondheid. Daaruit blijkt dat de situatie rondom wachtlijsten sterk is verslechterd, terwijl naar aanleiding van de brief in 2018 al een akkoord is bereikt om de wachtlijsten met 50 procent terug te dringen.

Als je in transitie gaat en daarvoor de eerste intake hebt gehad en je op de wachtlijst komt, kom je in de diagnostische fase. Dan worden gesprekken gevoerd met onder andere een psycholoog, waarna een diagnose tot stand komt. Daarna zijn genderbevestigende hormonen mogelijk en start de zogeheten ‘real-life fase’; daarin wordt verwacht dat je in het dagelijks leven je gender toont naar de buitenwereld. Als dat tenminste een jaar is gedaan, opent ook de deur naar de derde fase: de operatieve fase. De voortgang van het traject staat uitgebreid beschreven op onder andere de website van Transvisie.

Tijdens de operatieve fase zijn er diverse keuzes die iemand in transitie kan maken. Vanaf hier komen meerdere consumentenkeuzes aan bod. Kies je alleen voor borstverwijdering- of vergroting of kies je ervoor om ook de primaire geslachtsdelen te behandelen? Daarnaast is het in bepaalde situaties ook mogelijk om aanpassingen aan het gezicht of de stem te doen. Verder kun je kiezen om de behandelingen in Nederland of in het buitenland te laten doen. Let er dan wel op dat de kliniek voldoet aan internationaal-afgesproken zorgstandaarden. 

Ongeacht de keuze is het belangrijk om je goed te laten informeren over wat wel en niet wordt vergoed door de verzekering en welke voorwaarden gelden om ervoor in aanmerking te komen. Daarbij is het vrijwel altijd verplicht om vooraf toestemming te vragen aan de zorgverzekeraar.

Er zijn situaties waarin behandelingen niet vanzelfsprekend worden vergoed. Het is daarom heel belangrijk om goed geïnformeerd te zijn door je behandelaar en verzekeraar en tijdig informatie aan te vragen. 

Een voorbeeld is borstvergroting bij transgendervrouwen. Vanuit de basisverzekering gelden strenge voorwaarden, waaronder dat er niet meer dan één centimeter borstweefsel is. Dit moet worden aangetoond via een echo. Veel vrouwen voldoen niet aan die eis. Sinds 1 februari 2019 is een subsidieregeling tot stand gekomen die deze eis niet stelt, al gelden er andere voorwaarden en is er een maximumbedrag dat wordt vergoed.

Een ander voorbeeld is gezichtschirurgie om het gezicht mannelijker of juist vrouwelijker te maken. Het verschilt per individu in hoeverre er een vergoeding is, omdat je wederom aan voorwaarden moet voldoen. Doorgaans moet dit in samenspraak gebeuren met behandelaren en kijken medische beoordelaars van de zorgverzekeraar ook of de patiënt recht heeft op vergoeding. 

Zeker bij vergoedingen waarbij voorwaarden gelden is het goed om te weten wat je rechten en plichten zijn en wat je kan doen als er volgens jou sprake is van een onrechtmatig besluit. 

In een enkel geval kan het gebeuren dat je volgens je zorgverzekeraar geen recht hebt op vergoeding. Het kan ook gebeuren dat je het gevoel hebt dat het vergoedde bedrag lager is dan waar je recht op hebt. Ben je het oneens met het besluit? Dan is het belangrijk om je klacht te melden bij de zorgverzekeraar. Kom je er echt niet uit met je zorgverzekeraar? Dan kun je Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekering (SKGZ) inschakelen, meldt de Consumentenbond.

Er zijn gevallen bekend waarin zo’n geschil bij de SKGZ terecht kwam of zelfs tot een rechtszaak heeft geleid. In één van de gevallen oordeelde Zorginstituut Nederland dat de zorgverzekeraar terecht de vergoeding heeft geweigerd. In een andere situatie heeft de rechter juist geoordeeld dat de patiënt wel in het recht stond om de weigering aan te vechten. Het is dus verstandig om voorafgaand aan de transitie een rechtsbijstandverzekering af te sluiten voor als dit nodig blijkt, zo blijkt ook uit de website van Transvisie.

Als je in transitie bent, krijg je te maken met veel partijen en zaken. Dit is continu in beweging, dus er veranderen zo nu en dan dingen. Zo werd voorheen een scorelijst van uiterlijke kenmerken gebruikt om vast te stellen of iemand recht heeft op een vergoeding voor gezichtschirurgie. Die lijst is inmiddels niet meer in gebruik, omdat vanuit zorgverzekeraars- en aanbieders signalen kwamen dat de lijst lastig was om mee te werken. Intussen is een overgangsregeling van kracht tot er een nieuwe werkwijze komt, bevestigt een woordvoerder van Zorginstituut Nederland. Wanneer de nieuwe werkwijze in gebruik wordt genomen, is momenteel niet bekend. 

Op de website van Zorginstituut Nederland staat uitgebreid beschreven welke rechten je hebt als je een behandeling wilt ondergaan in het buitenland. Vooral het onderdeel ‘geplande zorg’ is in dit geval relevant. Afhankelijk van je polis zijn er wettelijke richtlijnen voor de mate- en hoogte van de vergoeding. Laat je altijd goed informeren door de behandelaar en verzekeraar. Ga je in transitie? Dan is het verstandig om na te denken over een restitutiepolis. Het voordeel daarvan is dat de factuur van een niet-gecontracteerde zorgaanbieder gedeclareerd kan worden, zolang die voldoet aan de dekkingsvoorwaarden van de zorgverzekeraar.restitutiepolis

Heb je vragen over dit onderwerp of wil je graag hulp? Benader dan je huisarts, een patiëntenorganisatie zoals Transvisie of een vertrouwenspersoon. 

Bron: Amsterdam UMC, Consumentenbond, Landelijke Vereniging Medische Psychologie, Rechtspraak, Rijksoverheid, Transgenderinfo, Transgendernetwerk Nederland, Transvisie, UMCG, Zorginstituut Nederland, Zorgwijzer