Studenten boos over magere compensatie leenstelsel

Goed nieuws voor toekomstige studenten: de basisbeurs komt terug. In de plannen van de nieuwe regering wordt het huidige leenstelsel afgeschaft en krijgen studenten vanaf volgend jaar weer maandelijks een vast bedrag van de overheid. Maar hoe zit het met de studenten die de afgelopen jaren moesten lenen om rond te komen en soms torenhoge studieschulden hebben?

Zeven jaar lang was er een sociaal leenstelsel, maar dat wordt nu teruggedraaid. Hoe de nieuwe basisbeurs er precies uit gaat zien is nog niet duidelijk. Dat moet de nieuwe minister van onderwijs Robbert Dijkgraaf de komende tijd gaan bepalen. Wel is bekend dat de nieuwe beurs volgend jaar, in 2023, in zal gaan en dat er 1 miljard euro wordt vrijgemaakt als tegemoetkoming naar leenstelselstudenten. Zij kunnen kiezen tussen een korting op hun studieschuld of een studievoucher.

De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) heeft uitgerekend dat dit gemiddeld 1000 euro per leenstelselstudent inhoud. Volgens Ama Boahene, voorzitter van de studentenbeweging, is dat “een druppel op een gloeiende plaat.”

Sinds het leenstelsel is de totale studieschuld verdubbeld: van 12,7 miljard in 2015 naar 24,4 miljard in het afgelopen jaar. De LSVb maakt zich hier zorgen over. Volgens Boahene heeft dit te maken met het feit dat deze leenstelselstudenten een relatief kleine groep zijn. “Je ziet binnen deze generatie jonge mensen grote verschillen ontstaan. Studenten die net wat die eerder of wat later zijn gaan studeren hebben veel minder schulden, terwijl een kleine groep wel met die hoge schulden zit.” Deze verschillen uiten zich volgens de LSVb-voorzitter bijvoorbeeld bij het aanvragen van een hypotheek. Deze leenstudenten moeten dan concurreren met de studenten met lagere schulden. “Daarmee staat die kleine groep studenten echt op een grote achterstand, en dat moet gecompenseerd worden.”

Femke Borgers uit Utrecht is aankomend aardrijkskundedocent en begint haar werkzame leven met een studieschuld van 52.000 euro. Ze heeft in totaal 7 jaar over haar bachelor en master gedaan. Tijdens haar studie is ze van gemiddeld 1000 euro per maand rondgekomen. Ze kreeg tussen de 150 en 250 euro van ouders en had waar dat kon een bijbaantje. Maar de rest, een bedrag van tussen de 450 en 750 euro per maand, heeft ze moeten lenen. Dat resulteerde in een schuld van meer dan 50 duizend euro.

Die schuld moet ze twee jaar na haar studie gaan aflossen. Van de overheid mag ze daar 35 jaar over doen, dat komt neer op 124 euro per maand. Dat wordt ook wel het wettelijk maandbedrag genoemd. Maar de hoogte van het maandbedrag hangt ook af van je inkomen. Femke wordt Aardrijkskundedocent. Gebaseerd op het gemiddelde inkomen van een docent in het voortgezet onderwijs (bron: Rijksoverheid) zal ze rond de 60 euro per maand moeten aflossen. Na tien jaar werkervaring zal dit naar schatting zo’n 100 euro worden en als ze een partner heeft kan dit oplopen naar de maximale 124 euro per maand. Ze hoeft nooit meer af te lossen dat dit wettelijk maandbedrag, tenzij ze daar zelf voor kiest.

Als Femke een basisbeurs had ontvangen, dan had ze naar schatting minstens 17.000 euro gekregen. In dit geval was Femke’s schuld 35.000 euro geweest. Een fors verschil dus.

Volgens de laatst geldende regels in 2014 had ze recht op 3 jaar basisbeurs voor haar bachelor, 1 jaar voor haar master en nog een aanvullend jaar omdat ze een lerarenopleiding doet. In totaal dus 5 jaar. In 2015 was de basisbeurs 286,15 per maand. Dit zou in 5 jaar tijd ruim 17 duizend euro betekenen. Hier is een mogelijke verhoging van het basisbeursbedrag vanwege de inflatie niet bij meegerekend. 

De studieschuld heeft ook effect op Femke haar toekomst: bijvoorbeeld bij het afsluiten van een hypotheek. Momenteel kan Femke met haar studieschuld en inkomen een hypotheek krijgen van 137 duizend euro (bron: Eigenhuis.nl). Had ze de studiebeurs gekregen dan was dat ongeveer anderhalve ton geweest.

Nadja Jungmann, lector schulden & incasso aan de Hogeschool Utrecht, vraagt zich af in hoeverre studenten in staat zijn de risico’s van hun studieschuld in te schatten. “Onze collega’s neurowetenschappen zeggen dat de breinontwikkeling van mensen doorgaat tot we een jaar of 24 á 25 zijn.  En dat is wel een spannende, want dan is het de vraag of de gemiddelde 18-jarige volledig in staat is zich te realiseren welke financiële verplichtingen hij aan gaat. Vooral als die jongere hoge bedragen leent. Dat is een put van zorgen.” Want die jongeren worden vervolgens wel verantwoordelijk gehouden voor hun leengedrag. Ze moeten het immers terugbetalen.

Jungmann waarschuwt voor de psychische last die een studieschuld uiteindelijk kan veroorzaken. Uit haar onderzoek blijkt dat de huidige generatie studenten mentaal zwaar belast wordt door het hebben van die schuld. Jungmann: ”Wie geldzorgen heeft krijgt vaak fysieke problemen zoals hoofdpijn, buikpijn of rugpijn. Ook doet het iets met je vermogen om te studeren.”

Daarnaast werkt het hebben van geldzorgen ook cognitief door. “Je leervermogen gaat erdoor onderuit. Sterker nog: stevige stress leidt er zelfs toe dat de beschikbaarheid van je IQ onder druk komt te staan. Dus wat je ziet is dat als studenten grote zorgen hebben over geld, ze minder goed zullen presteren.”

In 2014 is het leenstelsel ingevoerd met politieke steun van onder anderen oppositiepartij GroenLinks. Ook heeft de partij geholpen met de ontwikkeling ervan. Nu pleiten ze echter weer voor het herinvoeren van de basisbeurs en willen ze zelfs 7,7 miljard vrijmaken om alle leenstelselstudenten met 10.000 euro te compenseren. In de studio reageert Lisa Westerveld, Tweede Kamerlid voor GroenLinks, over deze plannen en waarom zij zich hebben bedacht.

De LSVb gaat op 5 februari samen met vakbond FNV Young & United op het Museumplein in Amsterdam demonstreren tegen de huidige kabinetsplannen.