(Stik)stof tot nadenken

Stikstof is een kleur- en geurloos gas dat overal om ons heen is: 78 procent van de lucht om ons heen bestaat namelijk uit stikstof. Van zichzelf is de stof niet schadelijk voor mens en milieu, maar er zijn ook verbindingen van stikstof in de lucht die wél schadelijk kunnen zijn. Het gaat om stikstofoxiden en ammoniak.

In de stikstofdiscussie is het belangrijk om drie belangrijke termen te begrijpen, namelijk: concentratie, emissie en depositie. Wanneer je het hebt over de concentratie stikstof, gaat het om de hoeveelheid stikstofoxiden en ammoniak in de lucht. Emissie betreft hoe stikstof in de lucht komt. Depositie gaat om hoe het op of in de grond komt.

Een te hoge concentratie stikstofoxiden en ammoniak in de lucht kan schadelijk zijn voor je gezondheid. Daarnaast is een overdaad aan stikstof volgens Natuurmonumenten een groot probleem voor de natuur. Wil je bepalen hoe hoog de concentratie is? Dan moet je eerst weten wat de emissie is, oftewel; hoeveel ervan in de lucht komt.

Stikstofoxiden ontstaan bij de verbranding van fossiele brandstoffen en komen vooral voort uit verkeer, energiecentrales en de industrie. Ammoniak komt vooral uit de landbouw, doordat stikstof uit mest verdampt en als ammoniak in de lucht komt, maar ook uit het verkeer en de mens zelf.

De overheid is erg zoekende naar hoe het de stikstofuitstoot in Nederland kan terugdringen. In 2015 werd er het Programma Aanpak Stikstof (PAS) ingesteld, waarin stond voorgeschreven wat er was toegestaan aan stikstofuitstotende activiteiten in de industrie en land-, woning- en wegenbouw.

Echter, de Raad van State oordeelde in mei 2019 dat het PAS tegen de Europese regels die Nederlandse natuurgebieden beschermen indruisen. Omdat het PAS stikstofuitstotende activiteiten toeliet zonder dat compensatiemaatregelen waren genomen of duidelijk was wat het effect van de activiteiten was, mag de overheid het programma niet meer gebruiken voor het verlenen van vergunningen. Het verlenen van vergunningen en andere stikstof-gerelateerde beslissingen stonden daarom een tijd op pauze.

Vanaf oktober 2019 zijn er pas weer enkele vergunningen afgegeven, werden aangepaste regels gepresenteerd en werd er een aanpak voor het verminderen van de uitstoot bekend gemaakt. Deze maatregelen treffen vooral de veehouderij, de bouwsector en het verkeer. Zo is onlangs besloten om de maximumsnelheid op de Nederlandse wegen te verlagen naar honderd kilometer per uur om stikstof te besparen.

De bovengenoemde gebeurtenissen leidde tot een ware ‘stikstofcrisis’. Politiek Den Haag is verdeeld over wat er precies dient te gebeuren om de stikstofproblematiek binnen perken te houden. Het kabinet heeft zichzelf uitstel gegeven tot december als er meer maatregelen volgen. De eerste spoedmaatregelen zijn al getroffen: de maximumsnelheid wordt verlaagd naar honderd kilometer per uur, koeien gaan diëten en de eerste varkensboeren worden uitgekocht.

De boeren in Nederland voelen zich in deze crisis als hoofdschuldigen aangewezen en zijn niet bang om de straat op te gaan om te protesteren. Ze vinden dat ze al keihard werken aan het terugdringen van de stikstofuitstoot en vragen zich af waarom dat niet belicht wordt. Uit onderzoek van het RIVM blijkt ook dat de landbouw tussen 1990 en 2017 de stikstofuitstoot met 64 procent heeft teruggebracht. Ook in de industrie en in het verkeer is de uitstoot verminderd.

De boeren zelf wijzen met hun vinger naar de vliegvelden in Nederland. Waarom heeft niemand het over de stikstofuitstoot van vliegtuigen? Dit komt doordat de luchtvaart volgens berekeningen van het RIVM minder uitstoot dan de landbouw. In deze berekening is de uitstoot van de Nederlandse landbouw 88 keer zo hoog als die van de luchtvaart.

Het kabinet overweegt nu enkele maatregelen voor de landbouw, waaronder aangepast veevoer en het opkopen van meer varkenshouderijen. Volgens het RIVM is de winst op korte termijn dan wel bescheiden, maar zal het negen keer zo veel verschil maken dan het verlagen van de maximale snelheid.

Ook bouwend Nederland werd getroffen door de stikstofcrisis en voelde zich – net als de boeren - geroepen tot protest. Er zijn tot nu toe naar schatting 18.000 projecten stilgelegd door de uitspraak van Raad van State over het PAS. Het probleem voor aannemers zit niet zozeer in de huizen of kantoren, maar vooral in de zware machines die nodig zijn voor de bouw. Denk hierbij aan kranen en shovels die vaak nog gebruik maken van fossiele brandstoffen. Door de eerdergenoemde maatregelen is er nu zeventig procent extra stikstofruimte voor het vlottrekken van de bouw.

Ook in de media worden allerlei, soms tegenstrijdige, standpunten en feiten verkondigd. Het NRC bijvoorbeeld stelt dat er geen enkele reden is om bouwprojecten te verbieden als die slechts tot een klein beetje extra stikstof leiden. Trouw schrijft dat de natuur van het schuiven met stikstof niks gaat merken. Volgens hen zal de verlaging van de maximumsnelheid de stikstofuitstoot nauwelijks verlagen, namelijk met welgeteld 0,3 procent. Ook het AD verkondigt dat de nieuwe maatregelen van de overheid te weinig zullen opleveren in de stikstofafname.

In december is het kabinet van plan een nieuw pakket met stikstofmaatregelen te presenteren en zal het met nieuws komen over een algemene drempelwaarde voor stikstofuitstoot. Haagse ingewijden verwachten echter niet dat deze maatregelen de landbouwsector zullen ontzien. De drempelwaarde zal het voor de bouw wel makkelijker maken om vergunningen te vergeven aan projecten die onder een bepaalde grens blijven. Hoe de betrokken op deze maatregelen zullen reageren, is dan ook nog maar de vraag.