Slapen met een pilletje: wat zijn de risico's van benzodiazepinen?

Je slaapt slecht en je ligt vaak uren wakker. Of je bent gespannen, voelt je onrustig en wil niks liever dan rust in je hoofd. Benzodiazepinen zoals oxazepam, diazepam en temazepam kunnen in sommige gevallen helpen: angstgevoelens worden verminderd en je wordt er suf en slaperig van. Vorig jaar gebruikten 1,3 miljoen Nederlanders benzodiazepinen. Is dat verstandig? Kan dat kwaad? En wat zijn de risico's?

Benzodiazepinen – vaak afgekort als benzo's – zijn medicijnen die door de arts worden voorgeschreven. Vroeger werden ze ook wel Seresta, Valium of tranquillizer genoemd. Er zijn veel verschillende soorten benzo's, zoals oxazepam, temazepam, lorazepam en diazepam.

Ze worden gebruikt om gevoelens van angst te remmen en om sneller in slaap te kunnen vallen. Je wordt er rustiger van, je emoties vlakken af en je lichaam ontspant. Maar deze medicijnen hebben een groot nadeel: ze zijn namelijk heel erg verslavend. Lichamelijke afhankelijkheid aan benzodiazepinen kan namelijk al na twee tot drie weken optreden.

Meidert Inderwitsch is de auteur van het boek Slikken of stikken. Een aantal jaar geleden belandde hij in een burn-out die uitmondde in een zware depressie. Dat had als gevolg dat hij weinig at en bijna niet meer sliep.

Toch wilde hij blijven doorgaan, en daarom greep hij naar medicatie. "Dan is er nog maar één oplossing: pillen slikken. Ik slikte om te kunnen blijven functioneren. Mijn leven bestond uit gebruiken, werken, slapen op pillen, en voor m'n kind zorgen".

Uiteindelijk had Meindert steeds meer pillen nodig om te kunnen ontspannen. "Ik nam op een gegeven moment 16 slaaptabletten, maar ik eindigde uiteindelijk met 65 pillen per dag."

Prof. dr. Arnt Schellekens is psychiater en is als hoogleraar Verslaving en Psychiatrie verbonden aan het Radboudumc, een academisch ziekenhuis te Nijmegen. Hij zegt dat er twee groepen middelen zijn waar mensen met name aan verslaafd kunnen raken.

De eerste categorie zijn benzodiazepinen, oftewel de slaap-en kalmeringsmiddelen. De tweede categorie bestaat uit opiaten, oftewel pijnmedicatie. Het grootste risico is dat mensen die er langdurig gebruik van maken een verslaving kunnen ontwikkelen. "Het betekent dat je lichaam went aan dat middel waardoor het minder goed gaat werken en je steeds meer nodig hebt om hetzelfde effect te kunnen bereiken. Als je dan nog langer doorgaat met het gebruik, en de dosering steeds hoger wordt, dan kun je ook verslaving ontwikkelen. Bij verslaving raak je geleidelijk aan de grip op het gebruik kwijt."

Meindert herkent dit en beaamt: "Voor mij werd het steeds erger: ik ontwikkelde een enorme tolerantie. Je hebt ook steeds meer nodig van het middel om de aanvankelijke werking in stand te houden."

Schellekens: "De gewenning aan benzodiazepinen is echt indrukwekkend. Wij zien hier in het Radboudumc mensen die hele hoge doseringen benzodiazepinen gebruiken. Als iemand die daar niet aan gewend is deze hoeveelheden zou nemen, zou diegene direct in een coma belanden. Maar deze mensen komen gewoon lopend binnen op de afdeling. Het is indrukwekkend hoezeer je lichaam zich eigenlijk kan aanpassen aan die steeds hoger wordende dosering benzodiazepinen."

Ook Astrid werd afhankelijk van benzodiazepinen: "Ik nam in eerste instantie één pil, maar het werden er uiteindelijk al snel vier of vijf per dag. In het begin sliep ik er wel op, maar daarna ging dat niet meer. Dan werd ik om drie, vier uur 's nachts wakker en had ik al last van gigantische ontwenningsverschijnselen. Totdat ik de medicatie uiteindelijk om acht of negen uur 's morgens weer in ging nemen." 

En, zo vervolgt ze: "Na twee weken merkte ik dat ik het ijskoud kreeg als ik de medicatie nam. Ik ging dan op de bank onder de dekens liggen en voelde me somber. Daarna kreeg ik ook waanideeën en heel snel voelde ik me zelfs niet meer veilig in mijn eigen huis."

Ze probeerde op meerdere manieren te stoppen met de benzo's, maar kreeg ernstige afkickverschijnselen. "Het is mensonterend, het is een marteling waar je doorheen moet. Deze middelen moeten echt gewoon verboden worden. Je zit gewoon constant in zo'n vreselijke nachtmerrie. Eigenlijk is het gewoon één bad trip waar je in komt."

Op de vraag hoe je afhankelijkheid van benzodiazepinen kunt afbouwen, antwoordt hoogleraar Schellekens als volgt: "De belangrijkste boodschap is dat je nóóit acuut moet stoppen. Want zo geleidelijk als je de tolerantie opbouwt, zo geleidelijk moet je die ook weer afbouwen."

Hij vervolgt: "Stop je in één keer, dan kan dat echt leiden tot ernstige ontwenningsverschijnselen. Die lichamelijke ontwenning kan heel heftig zijn en die moet je als arts ook begeleiden om te voorkomen dat er complicaties optreden."

Volgens Schellekens speelt er daarnaast ook een ander proces. "Omdat je gewend bent geraakt om elke keer die medicatie te nemen, kun je vanuit die gewoonte ook de neiging hebben om dat gebruik te herhalen. Daarnaast zul je je misschien angstig voelen op het moment dat je de middelen niet hebt. Afbouw is dus ook een psychologisch proces dat tijd en begeleiding vraagt."

Zohra Moallemzadeh is huisarts en schrijft deze medicatie zo min mogelijk voor. Ze doet dat eigenlijk alleen als er sprake is van kortstondige angstaanvallen of een slaapstoornis.

Zohra: "Heel vaak komen patiënten op mijn spreekuur omdat ze niet kunnen slapen. Zij willen dan dat ik een pammetje voorschrijf. Ik ga dan vervolgens met ze in gesprek, doe mindfullness in de spreekkamer en wijs ze op meditatie-videos, -podcasts of playlists die ze kunnen luisteren voor het slapen gaan. En als de slaaphygiëne is verbeterd, dan mogen ze van mij desnoods ook valeriaan gebruiken, want dat werkt ook goed."

Volgens Zohra vinden patiënten zélf nooit dat ze verslaafd zijn. Om die reden ziet ze weinig patiënten die willen afbouwen. Als die daarentegen wel op haar spreekuur verschijnen, stuurt ze hen niet door naar een verslavingskliniek, maar gaat ze met hen in gesprek: "De patiënt is altijd heel huiverig voor afbouw, je moet echt het vertrouwen winnen en er tijd in stoppen. Soms is de afbouw van een kwart pilletje al veel".

Wil je naar aanleiding van onze uitzending met iemand praten? Bel dan de Luisterlijn. Zij zijn 24 uur bereikbaar op telefoonnummer 088 076 70 00.

In geval van nood kun je ook contact opnemen met:

• de huisartsenpost in jouw woonplaats
• de crisisdienst in jouw woonplaats (voor dringende psychiatrische hulp)
• 113 Zelfmoordpreventie (0800-0113, als je denkt aan zelfmoord)
• Centrum Seksueel Geweld (0800-0188, professionele hulp bij een ongewenste seksuele ervaring)

Bij MIND Korrelatie kun je (anoniem) terecht voor deskundige gratis hulp en advies. Ze zijn geopend van maandag t/m vrijdag van 9:00 tot 21:00 uur. MIND Korrelatie is op deze tijden telefonisch bereikbaar via 0900 1450 en eventueel zelfs via WhatsApp op 06 13 86 38 03.

In deze uitzending gingen we óók in op de mogelijkheden om medicatie die normaal alleen op voorschrift verkrijgbaar is online te kopen. Wat blijkt? Dat is een koud kunstje.

Meer over onze bevindingen kun je via onderstaande link lezen. Daar kun je óók de bijbehorende reportage kijken.