Sinds invoering statiegeld ruim de helft minder blikjes in zwerfafval

De invoer van statiegeld op blikjes per 1 april 2023 begint zijn vruchten af te werpen, zo constateert 'Zwerfinator' Dirk Groot, die al sinds 2016 onderzoek doet naar zwerfafval op straat. In het tweede kwartaal van 2023 vond hij 55 procent minder blikjes dan in dezelfde periode in voorgaande jaren.

Het aantal blikjes dat op straat wordt aangetroffen, neemt nóg verder af: in de maand juni was het aangetroffen aantal blikjes 64% lager dan in maart.

'Zwerfinator' Dirk Groot doet al jaren intensief onderzoek naar alle soorten zwerfafval. Zijn cijfers worden sinds 2019 meegenomen in de halfjaarlijkse rapportages van Rijkswaterstaat. Hij raapt sinds 2017 zwerfafval op en heeft sinds januari 2017 ruim 120.000 drankverpakkingen van de straat gehaald, over een afstand van iets meer dan 3600 kilometer in 68 verschillende steden en dorpen.

Met deze data adviseert hij niet alleen overheden en bedrijven, maar probeert hij ook bewustwording te creëren. Daarnaast voert hij campagne om veranderingen op het vlak van omgang met afval te initiëren en te versnellen.

Bekijk ook de reportage die we in april dit jaar uitzonden. Het artikel gaat verder na onderstaande video.

Van de blikjes die sinds de invoering van het statiegeld op straat zijn aangetroffen, is een groot deel blikjes waar geen statiegeld op zit. Voor de gevonden blikken waar wél statiegeld op zit, geldt dat ze te zwaar beschadigd zijn om nog in te kunnen leveren. Deze blikjes worden door statiegeldautomaten niet geaccepteerd en ook handmatig innemen gebeurt vrijwel nergens. Om die reden hebben deze blikjes ook geen 'opraapwaarde'.

"Er zijn nog steeds veel mensen die gewoon hun blikjes op straat gooien, ondanks het statiegeld", zo zegt Groot. "Maar ze worden weer opgeraapt door andere mensen voor het geld, dat is een essentieel onderdeel van het succes van een statiegeldsysteem."

Dat zou wat Dirk Groot betreft moeten veranderen, het liefst ziet hij een systeem waarin óók statiegeld wordt uitgekeerd bij het inleveren van kapotte, ingedeukte en beschadigde blikken. Of zoals Groot het zegt: "Je kunt je afvragen of dit juridisch gezien wel juist is en ook wat het bedrijfsleven met het geld doet dat ze op deze manier wel incasseren maar niet uitkeren."

Op kleine plastic flesjes met een inhoud van minder dan één liter wordt al langer statiegeld geheven, en wel sinds juli 2021. Sinds de invoering van statiegeld op deze verpakkingen is het aandeel kleine plastic flesjes in zwerfafval met 70 procent afgenomen. Wél is deze afname het afgelopen jaar gestagneerd: kennelijk zijn er toch nog mensen die een flesje liever weggooien dan dat ze de 15 cent statiegeld incasseren.

Het aantal plastic flesjes waar verplicht statiegeld op zit (voor water, frisdrank en limonade) nam met 80 procent af, de hoeveelheid overige plastic flesjes met slechts 19 procent. Toch ziet Groot een lichtpuntje: "De hoeveelheid sapflesjes die ik vond, is gehalveerd". En dat heeft alles te maken met het feit dat er sinds vorig jaar op vrijwillige basis statiegeld mag worden geheven op sapflesjes, wat een aantal bedrijven sindsdien doet.

Bij plastic flesjes speelt in zekere zin hetzelfde probleem als bij de blikjes: beschadigde en/of platte flesjes worden niet ingenomen door supermarkten en belanden in plaats daarvan soms alsnog op straat: "Het vreemde is dat die flesjes bij veel supermarkten tot 1 april gewoon handmatig werden ingenomen, maar dankzij de marsorders van Statiegeld Nederland zijn ze hier bijna allemaal mee gestopt. Die platte en beschadigde flesjes blijven dus ook gewoon liggen."

Groot vervolgt: "Daarnaast vind ik ook veel flesjes zonder etiket, die laten snel los waardoor de streepjescode niet kan worden gescand door de innamemachine, dus die hebben dan ook geen opraapwaarde meer. Op dat etiket staat ook het statiegeldlogo trouwens, die moet volgens de wet 'onuitwisbaar' op de fles te worden aangebracht. Aan die eis wordt bij de flesjes met loslatende etiketten simpelweg niet voldaan."

Groot constateert niet dat fabrikanten massaal overstappen op andere verpakkingsmaterialen om statiegeld te ontlopen. De enige verandering die Groot ziet is een toename van het aantal middelgrote drankkartons van 0,3 tot 0,5 liter. Een aantal bedrijven stapte van plastic flesjes en over op deze drankkartons, waarbij Riedel (van merken als Goudappeltje, Taksi en Dubbelfrisss) de duidelijke koploper is.

"Hoe dit zich verder ontwikkelt moeten we nog zien, we hebben al een aantal van dit soort pakken uit de schappen weten te krijgen door bedrijven er op te wijzen dat deze pakken allesbehalve duurzaam zijn, maar die strijd duurt nog voort." 

De beste oplossing is volgens Groot om óók statiegeld in te voeren op kartonnen drankverpakkingen, of op verpakkingen in het algemeen: "Wat mij betreft moet er ook gewoon statiegeld komen op de drankkartons, en liever nog op alle drankverpakkingen. Of, zoals ik graag zeg: op alles met een deksel of een dop."

Door de invoering van statiegeld op blikjes lopen de ergernissen en irritaties in de supermarkt op. Statiegeldautomaten moeten véél meer volume verwerken en dat leidt soms tot problemen.

Mensen klagen over lange wachttijden, statiegeldautomaten lopen soms vast doordat plakkerige resten uit blikjes de werking van de automaat belemmert, en er wordt lukraak allemaal rommel naast de automaat gedumpt (zie ook de afbeelding aan de rechterzijde, bovenaan dit artikel).

Dat zou gaan om opstartproblemen: supermarkten zouden idealiter de capaciteit moeten vergroten, omdat er jaarlijks 2,5 miljard potentiële statiegeldblikjes over de toonbank gaan en het de bedoeling is dat de meeste blikjes worden ingeleverd. Ook zou optimalisatie van de automaten tot de mogelijkheden behoren, waardoor ze bijvoorbeeld minder vaak vastlopen en beter met beschadigde of ingedeukte exemplaren om kunnen gaan.

In de artikelen hieronder lees je daar meer over.

Bron: Zwerfinator