Sigaretten en shag duurder: hoe kun je succesvol stoppen met roken?

Roken is slecht voor de gezondheid, dat weet iedereen. Tóch rookte in 2023 naar schatting 19 procent van de Nederlanders van 18 jaar of ouder. Sigaretten en shag worden de laatste jaren steeds duurder, en veel rokers overwegen mede hierdoor om te stoppen met roken. Maar hoe pak je dat eigenlijk succesvol aan? We spreken erover met Esther Croes, die als epidemioloog met de expertise Tabak verbonden is aan het Trimbos-instituut. “Roken doodt elk half uur iemand in Nederland.”

Helaas is stoppen met roken makkelijker gezegd dan gedaan. In 2023 heeft ruim één op de drie rokers een serieuze poging gedaan om te stoppen met roken. Er is sprake van een serieuze poging om te stoppen als een roker langer dan 24 uur niet rookt.

De meeste rokers hebben echter meerdere pogingen nodig om te stoppen met roken. Schattingen lopen uiteen, maar algemeen wordt aangenomen dat slechts vijf tot tien procent van de rokers het zelfstandig lukt om de eerste keer succesvol te stoppen met roken. Verreweg de meeste mensen vallen één of meerdere keren terug, en dat komt doordat roken enorm verslavend is.

Maar voordat we daar verder op ingaan, eerst even wat feiten en cijfers op een rij.

Wie rookt, weet het ongetwijfeld maar al te goed. De prijzen van tabak blijven in Nederland alsmaar stijgen. Dat komt onder meer doordat de accijns op sigaretten, shag en sigaren regelmatig wordt verhoogd.

Voor het laatst gebeurde dat op 1 april 2024. Een pakje sigaretten kost tegenwoordig gemiddeld 11,10 euro en voor een pakje shag van 50 gram betalen rokers gemiddeld 24,14 euro.

Kortom, het wordt er allemaal bepaald niet goedkoper op. En dat verhogen van de prijzen gebeurt bewust in het kader van ontmoediging, zo licht epidemioloog Esther Croes toe. “Accijnsverhogingen gelden over het algemeen als een goede prikkel om te stoppen. Mensen weten dat de prijs van tabak elk jaar fors wordt verhoogd. Procentueel is de jaarlijkse accijnsverhoging bovendien een stuk hoger dan de inflatie. Dat trekt sommige rokers uiteindelijk over de streep om te stoppen.”

En dat werkt volgens Croes óók de andere kant op. Want, zo zegt ze: “Een hoge prijs helpt ook om juist te voorkómen dat jongeren überhaupt beginnen met roken.”

Het voeren van een dergelijk prijsbeleid is slechts één van de mogelijkheden, er gebeurt meer om rokers ertoe aan te sporen om van deze verslaving af te komen. Want uiteindelijk kan de roker alléén zelf stoppen met roken. De roker is zélf de hoofdrolspeler.

Er is volgens Croes een heel pakket aan activiteiten nodig om rokers te ondersteunen. Daarin zijn ruwweg drie andere spelers aan zet.

De overheid kan een aantal maatregelen invoeren, zoals financiële prikkels in de vorm van prijs- en accijnsverhogingen. Een andere maatregel van de overheid is bijvoorbeeld het uitstalverbod in supermarkten. Daar werd het enkele jaren geleden verboden om sigaretten in het zicht te hebben. Ook kregen alle sigaretten niet veel later verplicht een neutrale verpakking en mogen supermarkten uiterlijk 1 juli 2024 helemaal geen tabak meer verkopen.

De maatregelen die de overheid invoert, hebben als doel dat de norm simpelweg meer en meer verschuift in de richting van ‘roken is niet normaal’. Het lijkt wellicht moeilijk om het je voor te stellen, maar het is nog relatief kort geleden dat mensen mochten roken in het vliegtuig en in de trein. Daarnaast kennen velen wel (anekdotes over) leraren die vroeger met een sigaret, sigaar of zelfs een pijp in de klas stonden. Tegenwoordig is dat ondenkbaar.

Deze rookverboden werden door de overheid ingevoerd. Daarmee beschermt de overheid ook de niet-rokers tegen meeroken, zo verklaart Croes. Want meeroken is slecht voor de gezondheid, zeker als dat plaatsvindt in afgesloten (binnen)ruimtes zoals een klaslokaal of kantoor. Croes: "Naar schatting gaan er elk jaar in Nederland zo’n duizend mensen dood omdat ze de tabaksrook van anderen hebben ingeademd, zonder zelf ooit te hebben gerookt."

Inmiddels zijn er steeds meer maatschappelijke partijen die zelf besluiten om een rookvrije omgeving te creëren. “Dat zien we met name op plekken waar veel kinderen komen. Kinderboerderijen, speeltuinen, sportclubs en pretparken: steeds vaker wordt in de huisregels van dit soort plekken voorgeschreven dat roken er niet is toegestaan, zo licht Croes toe.

Deze regels zijn niet opgelegd door de overheid, maar komen direct bij deze maatschappelijke partijen vandaan. Ze ondersteunen hiermee de Rookvrije Generatie, die als doel heeft dat vanaf 2035 alle kinderen in Nederland geheel rookvrij kunnen opgroeien.

De derde speler is de zorg. Iedereen weet dat roken ongezond is, en gezondheidsoverwegingen spelen voor veel rokers een belangrijke rol als ze besluiten te stoppen. Een groeiend aantal ziekenhuizen en andere zorginstellingen is dan ook rookvrij, licht Croes toe. Zij vragen patiënten, bezoekers en bewoners niet te roken op het terrein en doen dat onder het motto 'goede zorg en roken gaan niet samen'. Daarmee ondersteunen ze mensen die gestopt zijn met roken om het vol te houden en beschermen ze de niet-rokende patiënten, de bezoekers en het personeel tegen meeroken.

Ook besteedt de zorg steeds meer aandacht aan stoppen met roken, onder andere door stophulp aan te bieden. Al vindt Croes dat hier nog veel winst te halen is. Volgens haar zouden alle zorgverleners een gesprek kunnen voeren met rokers over stoppen met roken. Want, zo zegt ze: “Echt elk orgaansysteem kan door tabaksrook worden beschadigd.”

Het ligt voor de hand dat het alsmaar verhogen van de prijs er uiteindelijk toe leidt dat er bijna niemand meer rookt. Toch zijn en blijven sommige rokers bereid een enorme prijs te betalen voor hun shag of sigaretten. Dat komt omdat roken zo extreem verslavend is.

Volgens Croes zijn er zelfs mensen letterlijk bereid om alleen nog soep uit blik te eten om hun verslaving te bekostigen. Bezuinigen op voedsel – en andere primaire levensbehoeften – om te kunnen roken dus. Om dat te illustreren, noemt ze een onderzoek van een paar jaar geleden waaruit bleek dat in Nederland 65.000 gezinnen qua besteedbaar inkomen onder de armoedegrens zijn gezakt omdat in deze gezinnen werd gerookt. Ook al was het financieel niet verantwoord, het lukte simpelweg niet om deze grote kostenpost te schrappen.

Kortom, roken is simpelweg zó verslavend dat mensen er veel voor opzij zetten. Maar wat geldt als maximumprijs is per roker verschillend, want het is afhankelijk van vrij specifieke persoonlijke omstandigheden. Wie bijvoorbeeld veel te besteden heeft, zal immers eerder bereid zijn om bij wijze van spreken tóch 30 of 40 euro te betalen voor een pakje sigaretten. Voor mensen met een beperkt inkomen is dat simpelweg niet vol te houden, hoe graag ze ook zouden willen.

Om een voorbeeld te geven: in landen als Nieuw-Zeeland en Australië kost een pakje sigaretten inmiddels omgerekend tussen de 20 en 25 euro. Toch blijven ook daar nog mensen roken. Maar in het algemeen geldt dus wel dat hogere prijzen op veel rokers een ontmoedigend effect hebben en dat er uiteindelijk meer en meer mensen stoppen naarmate tabak duurder wordt. Er is alleen geen harde bovengrens.

Sommige rokers – met name degenen die woonachtig zijn in grensstreken – wijken voor hun tabak uit naar Duitsland of België, waar het iets goedkoper is. Andere rokers accepteren gelaten dat tabak nu eenmaal duurder wordt en roken er geen sigaret minder om. En wéér anderen overwegen om flink te minderen of zelfs helemaal te stoppen.

Rokers in de laatste categorie overwegen bijvoorbeeld om te stoppen uit gezondheidsoverwegingen, uit praktische overwegingen, uit maatschappelijke overwegingen óf uit financiële overwegingen. Een combinatie daarvan is natuurlijk ook mogelijk: het één hoeft het ander immers niet uit te sluiten.

Maar menig roker die ooit een stoppoging heeft ondernomen, weet dat stoppen met roken makkelijker gezegd is dan gedaan. Wel plaatst Esther Croes daar een bemoedigend perspectief tegenover. Want, zo stelt ze: “Toch zijn er in Nederland veel meer ex-rokers dan rokers. Dus stoppen met roken kan zeker!”

Zijn er eigenlijk dingen die je kunt doen om de kans op succes te vergroten? Croes stelt om te beginnen dat bepalen hoe je wilt stoppen met roken een persoonlijke afweging is die voor iedereen verschillend uitpakt. Wél deelt ze een aantal tips die helpen bij het maken van een begin: “Een coach helpt. Maak een plan of laat je coach je daarbij helpen. Zorg er daarnaast voor dat je omgeving op de hoogte is, want zij kunnen je stimuleren en steunen.”

Vanzelfsprekend moeten de sigaretten uit huis. Dus geen pakje ‘voor het geval dat’. En, zo stelt Croes: “Dat geldt óók voor aanstekers en asbakken. Doe het allemaal weg. Er komen zware tijden en als er toch nog sigaretten in huis zijn, is het nóg moeilijker om vol te houden.”

Op deze vraag reageert Esther Croes als volgt. “Volgens de wetenschap kan het allebei. Wél zorgt afbouwen voor een langere periode van ontwenning. Dus als je geleidelijk wilt afbouwen, doe het dan in korte tijd, maximaal twee weken.”

Veel (ex-)rokers kennen het wel: een enorme behoefte aan een sigaret die spontaan komt opzetten, ook wel craving genoemd. Wie hier veel last van heeft, kan medicijnen gebruiken. Bijvoorbeeld nicotinevervangers. De beste combinatie, zo stelt Croes, bestaat dan uit nicotinepleisters als basis. Wanneer de trek in een sigaret ineens enorm hoog is, kun je volgens haar ter aanvulling een stuk nicotinekauwgom of een nicotinezuigtablet gebruiken.

Maar zonder medicijnen stoppen kan ook. Volgens Croes duurt heftige trek in een sigaret doorgaans niet langer dan drie, vier minuten. Na vijf dagen zonder roken worden deze cravings bovendien minder frequent en minder intens.

Toch kunnen mensen nog jaren later ineens de behoefte voelen een sigaret op te steken. Vaak hebben ex-rokers in deze gevallen het idee dat dit stress reduceert. Want zo ging dat in de tijd dat ze nog rookten: een sigaret zorgde voor een nicotinepiek. Croes: “Dan komt in de hersenen dopamine vrij en dat geeft een goed gevoel.”

Maar deze nicotinepiek verdwijnt al snel en daar heeft het lichaam last van, licht Croes toe: "Het lichaam krijgt vele keren op een dag last van ontwenningsverschijnselen. Zaken als gevoelens van onrust of prikkelbaarheid, elke roker herkent het wel. Dat voelt als stress. En een nieuwe sigaret geeft weer een nieuwe nicotinepiek. Het is dan net alsof een sigaret de stress kan opheffen."

Croes vervolgt: "Dat is natuurlijk flauwekul. De sigaret zorgde juist voor de onttrekkingsverschijnselen. Toch blijft nog jarenlang de valkuil dat iemand bij stress – zoals een puberend kind, een vervelende werkgever, een financiële tegenvaller of een ruzie – de associatie heeft dat een sigaret de stress altijd oploste."

Maar, zo benadrukt Croes: “Een sigaret lost echt die stress niet op.”

Allereerst: de termen 'light' en 'mild' worden in Europa beschouwd als misleidend, en dit soort sigaretten mogen dan ook niet meer worden verkocht. Uit wetenschappelijk onderzoek is namelijk gebleken dat deze sigaretten helemaal niet minder schadelijk zijn. Het bleken sjoemelsigaretten te zijn.

“In de filters van deze sigaretten zaten veel meer gaatjes. De rookrobot die sigaretten test, zuigt via die gaatjes schone lucht aan bij het nemen van een trekje. De nicotine en teer worden dan vermengd met schone lucht en de robot meet lagere concentraties van de schadelijke stoffen. De tabaksindustrie claimde dat deze sigaretten milder of lichter waren”, zo legt Croes uit.

Maar in de praktijk werkt het anders. “Rokers houden deze gaatjes namelijk dicht met hun lippen en vingers. Ze passen bovendien hun gedrag aan door bijvoorbeeld meer sigaretten te roken, dieper te inhaleren of langere trekjes te nemen. Zo krijgen rokers tóch dezelfde hoeveelheid schadelijke stoffen binnen.”

Croes is dan ook helder: “Dit filter is een marketingtruc van de industrie”. De theorie dat het roken van 'lichtere' sigaretten minder ongezond is, verwijst ze dan ook resoluut naar het rijk der fabelen. Goed om te weten, mocht je bijvoorbeeld op vakantie zijn buiten Europa en op een bestemming belanden waar dit soort sigaretten nog wél mag worden verkocht.

Ook hier is de tabaksdeskundige helder over: “Uit onderzoek blijkt dat het roken van een e-sigaret in plaats van een echte sigaret alleen effect heeft als een roker helemaal overstapt en liefst na enige tijd ook stopt met het gebruik van de e-sigaret. Maar het grootste deel van de e-sigaretgebruikers blijft roken en krijgt zo de schadelijke stoffen van zowel de sigaret als de e-sigaret binnen.”

Ze vervolgt: “En daarbij moet je weten: van veel stoffen die in een sigaret zitten is überhaupt geen veilige ondergrens. Dus minder roken heeft niet zoveel effect. Je moet echt stoppen met roken. Bovendien vinden veel rokers de e-sigaret vies en is het onderhoud van een e-sigaret vrij arbeidsintensief: je moet ‘m vullen, schoonmaken, opladen en er moeten soms onderdelen worden vervangen. Er zijn maar weinig rokers die echt baat hebben bij het product.”

Croes plaatst bovendien nog een kritische kanttekening bij deze attributen: “Extra zorgwekkend is dat de e-sigaret, ook wel vape genoemd, een aantrekkingskracht heeft op jongeren die helemaal niet roken. Voor hen kan de vape een opstap zijn naar tabak roken. Iets wat we echt niet willen!”

Goed om te weten, zo benadrukt Croes: “De behandeling van stoppen met roken wordt volledig vergoed door de zorgverzekering, je betaalt zelfs geen eigen risico. Wél is het raadzaam om de kleine lettertjes te lezen: zo weet je of jouw coach is aangesloten bij jouw zorgverzekeraar.”

Ze vervolgt: Aanvullende medicatie – waaronder ook nicotinepleisters en kauwgom – kan bijvoorbeeld door de huisarts worden voorgeschreven, maar als je deze middelen krijgt voorgeschreven in het kader van een coachinstraject geldt dat óók deze medicatie wordt vergoed.”

Rokers kunnen aanspraak maken op één volledig vergoed programma per jaar. Dat gaat wél om methoden die bewezen werken, zoals persoonlijke coaching of groepstrainingen.

Er zijn mensen die hun slagingskansen denken te vergroten door lasertherapie, hypnotherapie of acupunctuur. Maar de wetenschappelijke consensus is dat deze methoden niet werken. Croes raadt dan ook af om hier tijd, moeite, geld en energie in te steken: “Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat dit werkt.”

Het Trimbos-instituut heeft de website Ikstopnu.nl gemaakt. Dat is een website waar je allerlei praktische tips en informatie kunt vinden die jou kunnen helpen om te stoppen met roken, en deze informatie is afgestemd met diverse (ervarings)deskundigen. Zoals toegelicht is het per persoon verschillend welk plan van aanpak de hoogste slagingskans biedt, want daarop zijn verschillende persoonlijke factoren van invloed. Ook zaken als motivatie en wilskracht spelen een rol in het kunnen voorspellen hoe groot de kans van slagen ongeveer is.

Toch kan het zeker geen kwaad om eens goed in kaart te brengen wat voor jou de belangrijkste redenen zijn om te stoppen met roken, mocht je daar min of meer serieuze plannen voor hebben. Is dat vooral een financiële kwestie? Dan kun je bijvoorbeeld een concreet spaardoel bedenken, zoals een lange en/of verre reis die je eindelijk kan betalen van het geld dat je uitspaart door te stoppen met roken. En is het vooral een maatschappelijke kwestie? Dan haal jij wellicht meer motivatie uit het feit dat je je (klein)kinderen het goede voorbeeld wilt geven.

En zo zijn er genoeg redenen te verzinnen. Overweeg jij om te stoppen met roken? Dan heb je nu hopelijk een beeld van praktische stappen die je kunt zetten om het in gang te zetten. Doordat de zorgverzekering behandelingen voor stoppen met roken volledig vergoedt en je zelfs geen eigen risico betaalt, is een belangrijke (financiële) drempel alvast weggenomen.

Heb jij ervaring met stoppen met roken? Wat was jouw belangrijkste motivatie? En is het je gelukt om het vol te houden? Deel jouw tips en ervaringen in de reactiepanelen!