Pokémonkaarten: onschuldig kaartspelletje of toch niet?

Het is één van de succesvolste mediamerken ter wereld: Pokémon. In 1996 kwam het eerste spel uit voor de Game Boy en sindsdien zijn er tientallen spellen, series en films van uitgebracht. Er kwamen vervolgens Pokémonkaarten op de markt die op de dag van vandaag nog razend populair zijn. Sommige kaarten zijn zelfs zo bijzonder dat ze duizenden euro’s waard zijn. Maar gaat het eigenlijk nog wel om een onschuldig kaartspel? 

Pokémon bestaat 25 jaar en is nooit echt weggeweest. In 2016 kreeg Pokémon weer volop aandacht toen Pokémon Go op de markt kwam. Het spel is te spelen op de smartphone en maakt gebruik van augmented reality, waardoor mensen het huis uit moeten om Pokémons te vangen. In datzelfde jaar werd het spel wereldwijd maar liefst meer dan 500 miljoen keer gedownload.

Pokémonkaarten werden in 1999 op de Nederlandse markt gebracht als een ruilkaartspel en inmiddels zijn er meer dan 34 biljoen kaarten wereldwijd van verkocht. In één pakje (ook wel boosterpack genoemd) zit 10 Pokémonkaarten en een pakje kost tussen de 6 en 10 euro. In een pakje zitten verschillende soorten kaarten, waarbij de ene kaart zeldzamer is dan de ander. Zo heb je ‘common’, ‘uncommon’, ‘rare’ en ‘ultra rare’. In een pakje zitten 6 common kaarten, 3 uncommon kaarten en 1 rare kaart. Heel soms bevat zo’n pakje een ultra rare kaart. Je weet natuurlijk niet van tevoren wat je krijgt. De kans dat er een zeldzame kaart in zit, is heel klein. Veel kaarten zijn maar een paar cent waard. Als je (heel veel) geluk hebt, kun je uit de nieuwe kaartsets een kaart ter waarde van 120 euro krijgen.

Twintig jaar geleden had niemand kunnen bedenken dat sommige Pokémonkaarten duizenden euro’s waard zouden zijn. Hoe zeldzamer de kaart, hoe meer de kaart waard is. Het hangt daarnaast ook af van verschillende factoren:

- Welke editie de kaart heeft;

- De conditie van de kaart;

- Glimmende kaarten (holo’s);

- Schaduwloos (shadowless)

Eén van de bekendste en waardevolste kaarten is de ‘First Edition Base Set Charizard Schadowsless’, die je hieronder ziet. Deze kan maar liefst 400.000 euro waard zijn. Er zijn speciale bedrijven die de kaarten beoordelen, waardoor de waarde ook weer stijgt. Eén van de bekendste beoordelingsbedrijven (ook wel ‘grading service’) is de Professional Sports Authenticator (PSA). Dit bedrijf beoordeelt kaarten op de bovenstaande factoren en hangt daar een cijfer aan. Hoe hoger het cijfer, hoe waardevoller de kaart.

Hoewel het vroeger vooral om verzamelen en ruilen ging, wordt er nu vaak gekeken naar de waarde van de kaart. Dat ziet ook verzamelaar Dirk Klaver, die al tientallen jaren Pokémonkaarten verzamelt. “In plaats van dat ze kijken of het een leuke of goede kaart is, kijken ze of het een waardevolle kaart is. Dat zie ik de afgelopen jaren steeds meer. Dat vind ik jammer, want het verpest de hobby. Ze doen het nu meer voor het geld.”

Dat de Pokémonkaarten heel wat waard kunnen zijn, hebben criminelen ook in de gaten. Zo was er dit jaar nog een ramkraak bij een speelgoedwinkel met als doel Pokémonkaarten te stelen. Ook zijn er nepkaarten in omloop, om op die manier nietsvermoedende verzamelaars geld afhandig te maken. “Nepkaarten worden vooral via Wish en AliExpress gekocht. Heel veel ouders kopen dat, met het idee: ‘dan heeft mijn kind ook wat kaarten’”, zegt Klaver. De nepkaarten blijven vervolgens in omloop doordat ze geruild worden.

De 11-jarige Tijn Wouters kreeg ook te maken met een nepkaart. Hij kwam thuis met een kaart die volgens Tijn 230 euro waard zou zijn. Samen met zijn ouders zette hij de kaart op Marktplaats, waar al snel een bod op kwam van 500 euro. Moeder Nicole vertrouwde het niet helemaal en vroeg bij een deskundige na of het om een échte kaart gaat. Helaas bleek het om een nepkaart te gaan. “Pokémon is gokken voor kinderen aan het worden”, zegt moeder Nicole. “Er zit een kans in of je een goede kaart hebt of niet.”

Volgens GZ-psycholoog Najla Edriouch zit er in zekere zin een gokelement in Pokémonkaarten. “Op dit moment is het voor mensen die de pakjes kopen een doel om kaarten te krijgen die veel geld opleveren. Het gaat dan niet meer om het verzamelelement, maar om het feit dat er geld mee verdiend kan worden. Dat is letterlijk de gok wagen, want je zet je geld in. Verdien je het terug of kun je er zelf geld mee verdienen?”

Kinderen zijn extra gevoelig voor gokken, zegt Edriouch. “Ze kunnen oorzaak-gevolg niet inschatten en nemen meer risico’s om meer geld uit te geven. Voor kinderen is het heel gevaarlijk om al op jonge leeftijd in aanraking te komen met gokken, want dat betekent dat je ook later in je leven kwetsbaarder bent om eraan verslaafd te raken.”

De maker speelt er slim op in door exclusieve kaarten uit te brengen, zegt Edriouch. “Het is bekend dat als er sprake is van schaarste, mensen het extra graag willen hebben. En op het moment dat je zo’n pakje koopt, krijg je een adrenalineboost. Als je succes hebt wordt er ook nog eens extra dopamine aangemaakt, een stofje dat voor een beloningsgevoel zorgt.” Volgens Edriouch word je geprikkeld om door te gaan met het kopen van pakjes. “Als je het geld niet hebt terugverdiend en geen klapper hebt gemaakt, is het aantrekkelijk om nieuwe pakjes te kopen. Je krijgt bij het kopen al een adrenalineboost. Het kwaad is dan al geschied.”

Harry Hol, mediadeskundige van Bureau Jeugd en Media, beaamt dat de spellen zijn ontwikkeld met een ingebouwde schaarste zodat mensen steeds nieuwe pakjes kopen. “Dat is op zich geen gokelement, als je het doet omdat je het spel en het verzamelen leuk vindt. Maar als je het gaat doen om geld te verdienen, wordt het gokken.”

Omdat de Pokémonkaarten niet op de markt zijn gebracht met het doel om te gokken, is het volgens Edriouch juridisch ingewikkeld om het onder de Wet op kansspelen te laten vallen. “Maar als het wel gebruikt wordt als gokspel, dan is het wel goed om te kijken of dit wordt toegestaan in Nederland.”

Dat Pokémonkaarten weer helemaal in zijn, is ook bekend bij influencers. Op video’s worden Pokémonkaartjes met heel wat enthousiasme opengemaakt. “Er wordt heel wat bombarie gemaakt in de video’s. Het gaat eigenlijk niet meer om de plaatjes of het verzamelelement. Het is nu een zoektocht naar welke kaart een hoop geld oplevert”, zegt Edriouch. “YouTubers zijn rolmodellen en hebben een grote impact op het handelen van kinderen. “Als die rolmodellen investeren en er geld mee winnen, dan prikkelt dat om mee te doen met de hype.”

YouTubers zorgen ervoor dat de hype groter wordt, zegt Hol. “Ze doen alsof het een reële kans is om zeldzame kaarten te vinden en of ze op elk moment duizenden euro’s kunnen vinden. Dat doen ze omdat video’s over dit onderwerp veel kijkers trekken.” Volgens Hol zwepen de video’s kinderen helemaal op en zetten ze aan tot kopen.

“Het is daarnaast ook een groot probleem dat de kijker meer video’s voorgeschoteld krijgt over de Pokémonhype door het algoritme van YouTube”, zegt Hol. Kinderen zouden hierdoor een nog meer vertekend beeld krijgen hoe makkelijk het zou zijn om dure kaarten te vinden. “Je kunt van kinderen niet verwachten dat ze snappen dat het algoritme een vertekend beeld geeft."

Edriouch en Hol vinden dat er ook een verantwoordelijkheid bij de ouders ligt. “Het is belangrijk dat kinderen inzicht krijgen in de gevolgen van gokken”, zegt Edriouch. “Leg uit wat het met een kind doet. Het is goed om als ouder het kind erin te sturen en niet geld blijf te geven.”

“Je moet er als ouder duidelijk over zijn dat het doel niet moet zijn om snel geld te willen verdienen”, aldus Hol. “Als een kind om die reden de kaartjes wil kopen, moet je als ouder uitleggen dat de kans echt enorm klein is. En als hij geld wil, dit niet de juiste manier is.”

Verzamelaar Klaver vindt ook dat de consequenties bij de ouders liggen als ze ermee instemmen. “Ouders moeten voorlichting geven aan de kinderen. Laat weten dat je niet altijd iets in je pakje hebt zitten. Het kan heel leuk zijn, maar er zit ook nadeel aan.”

De Kansspelautoriteit laat weten dat ze geen onderzoek hebben gedaan naar Pokémonkaarten. “Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat kaarten (waaronder Pokémonkaarten) geen significante relatie hebben met kansspelverslaving, dit in tegenstelling tot lootboxes. Omdat we geen onderzoek hebben gedaan naar Pokémonkaarten hebben we ook niet vastgesteld of deze kaarten onder de wet op de Kansspelen vallen. Maar mochten we meldingen krijgen van bijvoorbeeld spelers die verslaafd zijn of van mensen van de verslavingskunde die zich zorgen maken dan zal het fenomeen kunnen worden onderzocht. Mensen kunnen zich eventueel bij ons melden via info@kansspelautoriteit.nl." De volledige reactie van de autoriteit lees je hier.