Gratis ov voor ouderen, hoe zit dat precies?

Gratis reizen voor ouderen is op de meeste plekken in Nederland niet mogelijk. Slechts dertien gemeenten, waaronder Amsterdam en Rotterdam, bieden de ‘service’ aan. Enschede en Nijmegen hebben het gratis reizen voor ouderen juist afgeschaft. Hoe zit het precies met voordelig reizen voor ouderen in het ov? Wij zochten het uit.

In Nederland is gratis reizen voor 65-plussers en gepensioneerden per gemeente geregeld. Een landelijk beleid ontbreekt, en daardoor zijn ouderen voor de tegemoetkoming afhankelijk van hun woonplaats. Wel kan er aanspraak worden gemaakt op landelijke korting en verschillende kortingsabonnementen bij de regionale vervoerders. Download hieronder een overzicht.

Ons land bestaat uit een lappendeken van vervoersregio’s. Voor elke regio is er een vervoerder aangewezen. Die bieden verschillende kortingsabonnementen aan, ook voor senioren. Het initiatief voor daadwerkelijk gratis reizen voor ouderen komt nu van gemeenten. Zij maken dan afspraken met de vervoerders en leggen geld bij om hen tegemoet te komen en zo het gratis reizen mogelijk te maken. Dat kan nu in dertien gemeenten.

Ouderen zijn dus vooralsnog afhankelijk van hun woonplaats. Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid aan de TU Delft, zegt dat het kan lijken alsof dit ongelijkheid in de hand werkt. “Maar er valt ook iets voor te zeggen. De problematiek verschilt per gemeente en het effect op een paar buslijnen in de regio is vaak klein”, aldus van Wee. Een wat meer dekkend beleid zou volgens de hoogleraar in potentie “handig en efficiënt” kunnen zijn als gemeenten onderling afspraken met elkaar maken.

De meeste gemeenten die het gratis ov voor senioren hebben ingevoerd, willen daarmee het sociale verkeer bevorderen. Het wegnemen van de financiële drempel moet ouderen letterlijk doen bewegen om er meer op uit te gaan. Uit onderzoek in opdracht van de PvdA Provincie Utrecht blijkt dat Eindhoven, Schiedam en Dordrecht daarin slaagden en ouderen ‘uit hun sociale isolement’ haalden. De kosten van de maatregel varieert bij de gemeenten van een half miljoen tot 900.000 euro per jaar.

Bij het invoeren van gratis vervoer zijn er volgens van Wee een paar belangrijke randvoorwaarden. “Het vrij reizen moet altijd buiten de spits worden gefaciliteerd en alléén zijn voor AOW-gerechtigden. Zo voorkom je dat mensen de laatste jaren voor hun pensioen gratis naar hun werk reizen. Als het goed uitpakt zijn alle partijen tevreden. De ouderen zijn mobieler, geven in de gemeente meer geld uit en de lege plaatsen in het ov worden opgevuld.”

Dat het positief kan uitpakken, merkt ook de gemeente Rotterdam. Daar zijn ze tevreden over de in 2007 ingevoerde regeling. Theo Breimer, woordvoerder Mobiliteit, zegt dat 60 tot 70 procent van de AOW-gerechtigden in Rotterdam gebruik maakt van het gratis reizen. “Mensen geven aan dat ze zichzelf mobieler vinden en meer contact hebben. We hebben via een enquête teruggekregen dat de ouderen het handig vinden voor praktische dingen dat ze met de kleinkinderen op pad kunnen.”

In Enschede was de regeling minder succesvol. Een woordvoerder van de gemeente geeft aan dat het “een tijdelijke, kostbare maatregel was waarvan nauwelijks gebruik werd gemaakt.” Om die reden heeft de gemeente ertoe besloten het gratis reizen af te schaffen. “Wij hebben daar voor zover ik kan nagaan geen klachten over ontvangen”, aldus de woordvoerder.

Het gratis reizen hoeft zich niet te beperken tot de gemeentegrenzen. Een grotere regio waar de tegemoetkoming zal worden gerealiseerd is de provincie Utrecht. Daar is eerder dit jaar een coalitieakkoord bereikt om dat voor elkaar te krijgen. Utrecht bestaat, net als Zeeland, uit één vervoersregio. Het is daardoor makkelijker om afspraken te maken met de vervoerders binnen de provinciegrenzen. Uit het onderzoek in opdracht van PvdA Provincie Utrecht is ook gebleken dat het plan financieel haalbaar is en dat de uitvoering in andere gemeenten tot positieve resultaten heeft geleid.

Dat roept de vraag op waarom het niet lándelijk kan worden geregeld. Statenlid Julie d’Hondt (PvdA), die zich binnen de provincie Utrecht inzet voor gratis seniorenvervoer, vindt het onhandig dat dit nog niet het geval is. “Of het er komt is altijd afhankelijk van de politieke samenstelling. Zolang het niet op de politieke agenda staat, en er geen meerderheid voor is, komt het er niet,” zegt d’Hondt.

Op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wordt in ieder geval niet nagedacht over het gratis maken van openbaar vervoer voor 65-plussers, meldt een woordvoerder. “De politieke keuze om dit te realiseren zou een kostbare zijn.” Bovendien geeft de woordvoerder aan dat er eerst uit onderzoek moet blijken dat de prijs van het ov “in hoge mate bepalend is voor het reisgedrag van de 65-plussers”. Het ministerie kan overigens alleen invloed uitoefenen op de NS, en kan gratis reizen niet bij andere vervoerders realiseren.

De landelijke korting voor álle 65-plussers bedraagt 34 procent. Er zitten echter een aantal beperkingen aan. Zo geldt de korting niet voor de trein en is er een persoonlijke ov-chipkaart voor nodig. Vrijwel alle vervoerders bieden als alternatief een abonnement aan. Daarmee kun je voor een vast bedrag per maand of per jaar extra korting krijgen, bovenop de al geldende 34 procent voor 65-plussers.

Welke abonnementen er zijn per vervoerder en welke voorwaarden daaraan zijn verbonden, is te vinden op de websites van de vervoerders. Een groot nadeel van deze abonnementen is dat die alleen geldig zijn bij de desbetreffende vervoerder. Reis je met meerdere vervoerders, dan ben je vaak duurder uit. Dan is een landelijk Dal Vrij-abonnement een betere optie. Daarmee kunnen 65-plussers voor net geen 200 euro per maand vrij reizen met bus, tram en metro door heel Nederland.

Grote steden als Amsterdam en Den Haag bieden voor de inwoners de service van het gratis reizen aan, net als de omliggende steden Amstelveen, Diemen, Rijswijk en Leidschendam-Voorburg. Ook in Rotterdam en omstreken kunnen senioren kosteloos reizen buiten spitsuren. Tot voor kort waren Nijmegen, Enschede en Hengelo de enige steden buiten de Randstad waar je als gepensioneerde kosteloos kon reizen. In de laatstgenoemde stad kan dat nog steeds.

Nijmegen en Dordrecht vragen een kleine vergoeding van respectievelijk 10 en 13,50 euro per jaar voor 65-plus vervoersabonnementen, waardoor het reizen in en rond de stad vrijwel gratis is. Vanaf 2020 wordt in Nijmegen de regeling juist verruimd; iedere Nijmegenaar die maximaal 130 procent van de bijstandsnorm verdient, ongeacht leeftijd, kan gebruik maken van gratis ov. In Enschede wordt vanaf volgend jaar gratis ov in zijn geheel afgeschaft.

• Amsterdam
• Amstelveen
• Den Haag
• Diemen
• Leidschendam-Voorburg
• Rijswijk
• Rotterdam en omstreken (Barendrecht, Capelle aan den IJssel, Rotterdam, Ridderkerk, Rozenburg, Schiedam en Vlaardingen)
• Hengelo