Onterven gebeurt steeds vaker, maar zorgt ook voor problemen

Als je het over erfrecht hebt, dan heb je het al vrij snel over onterven, wordt uit de peiling duidelijk. Bij 43 procent van de ondervraagde notarissen gaat een kwart tot de helft van de erfrechtzaken over onterven.

“Iedereen maakt wel eens ruzie in de familie”, vertelt Wilco (74). Zo’n tien jaar geleden verloor hij, samen met zijn vrouw Jaqueline (76), het contact met hun jongste dochter en haar kinderen. Hun oudste dochter was zeven jaar eerder al uit beeld geraakt. “Meestal kun je het dan uitpraten, maar dat hebben wij met onze dochters nooit kunnen doen.”

“Als ze alleen al zouden vertellen waar het mis is gegaan, dan had ik er misschien nog vrede mee kunnen hebben. Maar dit knaagt aan je”, erkent Wilco. “Ik heb er jarenlang slapeloze nachten van gehad.” 

Het was voor Wilco en Jaqueline reden om hun dochters te onterven, voor zover dat kan. Als onterfd kind heb je in Nederland namelijk altijd recht op een minimaal erfdeel, ook wel een ‘legitieme portie’ genoemd.

Een legitieme portie staat voor ongeveer de helft van wat je krijgt wanneer de erfenis evenredig verdeeld wordt. Ben je één van de twee kinderen en zijn beide ouders overleden, dan is je legitieme portie dus niet de helft, maar een kwart van de erfenis.

In het geval van Wilco betekent het dat zijn dochters alsnog een flink bedrag krijgen, zo berekende hij zelf. Liever houdt hij daar een deel van in. “Dat is echt niet uit wraak”, probeert hij uit te leggen, “Als ouder wil je altijd het beste voor je kind. Maar als ik nu zie wat ik precies achterlaat, en hoe groot het deel is dat ze van me zouden krijgen… Dat bedrag is niet voor de poes, kan ik je vertellen. Het gaat over tonnen. Dáár heb ik grote moeite mee. Dat zou ik onrechtvaardig vinden.”

Wilco en Jaqueline zijn lang niet de enigen die hier tegenaan lopen, blijkt uit de eerdergenoemde de peiling. Steeds vaker krijgen notarissen de vraag om een testament op te stellen met daarin het onterven van één of meerdere kinderen.

Tegelijkertijd neemt het draagvlak voor een legitieme portie af, ziet Lucienne van der Geld, directeur van Netwerk Notarissen en docent aan de Radboud Universiteit. Samen met andere onderzoekers deed de erfrechtspecialist onderzoek naar het draagvlak voor het minimale kindsdeel. “Zowel onder gewone Nederlanders als onder notarissen willen veel mensen ervan af”, is haar conclusie.

Het blijkt onder meer uit enquêtes die voor het onderzoek zijn gebruikt. Uit een straatinterview zegt ongeveer de helft tegen het behoud van de legitieme portie te zijn. Een online enquête wees uit dat liefst 68 procent van de ondervraagden ervan af wil. Ook onder advocaten (63 procent) en (kandidaat-) notarissen (86 procent) is de weerstand groot.

Zelf vindt Van der Geld ook dat de huidige wetgeving toe is aan vervanging. “Mensen zijn nu niet vrij om hun testament naar hun eigen wens in te vullen”, zegt Van der Geld. “Ruzie is niet de enige reden om iemand te onterven. Er zijn genoeg mensen die een goede band hebben met hun kinderen, maar liever hebben ze dat hun geld bijvoorbeeld naar kansarme kinderen gaat.”

Ook voor nabestaanden kan zo’n legitieme portie voor problemen zorgen, ziet Van der Geld. “Het opeisen van de legitieme portie brengt vaak heibel in de tent. Om dat erfdeel vast te stellen, moet er veel bekend zijn over de financiën van de erflater. Een schenking die de erflater in het verleden aan zijn kind heeft gedaan, wordt bijvoorbeeld ook doorberekend in de erfenis. Natuurlijk ontstaat daar veel ruzie over.”

De 49-jarige Sanne kan daar inmiddels over meepraten. Ze kreeg een paar weken na het overlijden van haar vader een brief van een advocaat. Geschreven namens haar zus, die ze bijna twintig jaar niet meer had gezien.

De zus van Sanne is door haar vader onterfd. Wel heeft ze nog recht op de legitieme portie. “Boedelbeschrijving, bankafschriften, levensverzekeringen, noem maar op. Ik moet het allemaal laten zien”, zegt Sanne. “Een enorm tijdrovende en uitputtende klus.”

Dat haar zus recht heeft op die inzage, kan Sanne nog wel begrijpen. “Maar mensen beseffen niet hoeveel rechten je nog hebt als je bent onterfd”, zegt Sanne. “Als ze denkt dat mijn vader in het verleden iets aan iemand geleend heeft, dan ben ik verplicht om het tegendeel te bewijzen”

Er zijn ook mensen die hopen dat de legitieme portie behouden blijft, zegt Netwerk Notarissen-directeur Van der Geld. “Zo zien sommige erfgenamen die legitieme portie als een soort genoegdoening. Als een schadevergoeding voor wat ze in hun jeugd hebben meegemaakt.”

“Die geluiden moet je serieus nemen”, vindt Van der Geld. “Maar je moet je afvragen of deze wetgeving daar wel voor bedoeld is, misschien moeten we daar met zijn allen iets nieuws voor bedenken.”

Van der Geld is van mening dat de huidige regeling meer breekt dan heelt. “Dit levert niet allen veel strijd op, het kost ook veel tijd en geld. Dat wil je eigenlijk voorkomen. Niemand is gebaat bij al die procedures tussen familieleden. Zoiets doet echt iets met je. Tegen mensen die wél zo’n proces willen aangaan zeg ik altijd: onderschat hier de effecten niet van. Het is wel je familie.”