Obesitas is meer dan een paar pondjes te veel, het is een ziekte

Dr. Mariëtte Boon is specialist op het gebied van vetstofwisseling aan het LUMC. Obesitas wordt sinds enkele jaren als ziekte geclassificeerd, en dat is goed volgens Boon. “Daarvoor lieten we behandeling van obesitas te veel liggen. Het stadium dat een arts zei 'ga maar wortels eten en meer bewegen’, zijn we gelukkig voorbij. Als je obees bent, is er zoveel uit balans, dat je een goede, multidisciplinaire aanpak nodig hebt.”

“Obesitas wordt geclassificeerd als een ziekte, omdat het vet bij de mensen die eraan lijden vaak ziek is. Dat verhoogt de kans op het krijgen van allerlei andere ziekten”, legt Boon uit. “We definiëren obesitas op basis van de BMI. Slechts een minderheid heeft een te hoge BMI zónder dat het vet ziek is, of dat mensen er complicaties door krijgen.” 

Veel mensen die te zwaar zijn zullen er niet van op de hoogte zijn dat het vet dat ze meedragen echt ziek kan zijn, zegt dr. Boon. Hoe zit dat met ontstekingen in het vet bij mensen met obesitas? “Je merkt er eigenlijk niks van. Maar wat we zien is dat er met name in het buikvet van mensen met obesitas ontstekingscellen gaan zitten. En deze maken ontstekingsstofjes. Die hebben wijdverspreide effecten door het hele lichaam. Ze kunnen suikerziekte helpen ontstaan. Ook kunnen de stofjes zorgen voor aderverkalking. In je hersens kunnen ontstekingscellen zorgen voor een depressieve stemming.”

“Je immuunsysteem staat constant een beetje aan doordat je vet is ontstoken”, legt dokter Boon uit. “Als er een virus of een bacterie lichaam binnenkomt, duurt het langer voordat je afweer op gang komt. Mensen met obesitas hebben daardoor vaker een ernstiger beloop van ziekten waarbij bacteriën of virussen zijn betrokken. Een bekend voorbeeld is corona . Op ic’s van ziekenhuizen liggen bovengemiddeld veel mensen met overgewicht.” 

Het woord obesitas ligt gevoelig, merkt de specialist op het gebied van vetstofwisseling. “Er zit veel emotie aan. Voor sommige mensen is het bijna een belediging als we zeggen ‘we moeten van de obesitas, lees 'het vet', af.’ Maar als internist zie je dat je toekomstige problemen bij patiënten voorkomt als je in een vroeg stadium probeert om iemand op een gezond gewicht te krijgen.”

Mariëtte Boon heeft niets met het cliché dat iemand die kampt met obesitas, maar ‘gewoon’ moet afvallen. Want langdurig gewicht kwijtraken gaat niet zomaar. “Ik heb met dr. Liesbeth van Rossum het boek 'Vet belangrijk' geschreven. Hierin leggen wij uit hoe complex onze vetstofwisseling werkt en hoe slim vet is.”

Vet kent volgens dokter Boon 'trucjes’ om ervoor te zorgen dat het niet kleiner wordt. “Ons geëvolueerde lichaam heeft allerlei tools om vet vast te houden voor als er hongersnood komt. Als we eenmaal vet hebben dan willen we het ook behouden. Het is daarom heel moeilijk om ervan af te komen.”

Dokter Boon rekent graag af met de mythe dat mensen met obesitas over onvoldoende wilskracht beschikken en daarom niet afvallen. “Uit nieuwe inzichten weten we beter hoe je verzadigingsgevoel is afgesteld. De een heeft na één bordje eten het gevoel dat ie helemaal vol zit. De andere heeft dat na drie borden nog niet. Genetische factoren spelen hierbij een rol. Het is heel moeilijk om, als jij je nog niet verzadigd voelt, toch te stoppen met eten.”

Er zijn trucs om dat verzadigingsgevoel te foppen, weet Boon. Bijvoorbeeld door bewust langzamer te eten of van een kleiner bord. Wat ook helpt is zo min mogelijk ongezond eten in huis halen. “Wat het lastig maakt, is dat eenmaal buiten de deur tal van verlokkingen wachten”, ziet Boon. “Overal is lekker, maar ongezond eten beschikbaar. In de supermarkt ligt het op de meest prominente plekken uitgestald. Daar moeten wij als samenleving ook wat aan doen. Je maakt immers talloze voedselkeuzes per dag, de meeste onbewust.”

Aan obesitas kunnen diverse oorzaken ten grondslag liggen, benadrukt de dokter. Een niet zo bekende is stress. “Als je chronische stress hebt maak je meer van het (stress)hormoon cortisol aan”, legt Boon uit. “Als je langdurig een hoog cortisolgehalte hebt heeft dit allerlei effecten die je dikker maken. Je krijgt meer trek in hoog calorisch eten, zoals donuts of snacks. Ook zorgt cortisol voor meer buikvet. En de buik is een ongezonde plek voor vetophoping. In buikvet ontstaan de meeste ontstekingen.”

Medicatie kan ook invloed hebben op je gewicht, aldus Boon. “Veel mensen gebruiken medicijnen waar het stresshormoon cortisol in zit. In puffers voor luchtwegziekten en in crèmes zitten met corticosteroïden. Prednison is ook een bekend voorbeeld. Dat is het stresshormoon cortisol in een tabletje. Van dit medicijn is bekend dat je er honger van krijgt en dikker van wordt. En dan met name weer rond je buik.” 

Maar er zijn meer medicijnen die van invloed kunnen zijn op je gewicht: “Mensen met diabetes type 2, gebruiken vaak insuline. Dat is een anabool hormoon, dat ervoor zorgt dat je meer vet vasthoudt. Ook antipsychotica en antidepressiva kunnen eetlust opwekken. Soms komen mensen die deze medicatie nodig hebben in korte tijd wel tien kilo aan.”

Dat dik worden een kwestie van aanleg is, geldt inderdaad voor sommigen, beaamt Boon. “Hoe zwaar je bent wordt door 40 tot 70 procent door je genen bepaald, is de schatting. Genen hebben uiteenlopende functies. Ze spelen een rol bijvoorbeeld bij je verzadigingsgevoel of hoeveel plezier je haalt uit eten. Weer andere genen bepalen mede hoe efficiënt je calorieën uit voedsel haalt. Als je dit heel makkelijk gaat, word je sneller dik in vergelijking met iemand die de calorieën makkelijk uitpoept. In families zie je dezelfde gewoontes en leefstijlfactoren die invloed hebben op je gewicht, maar dus óók hetzelfde genenpakket.”

"In zeldzamere gevallen kan sprake zijn van een foutje in één gen. We noemen dit monogenetische obesitas en daarbij zie je vaak dat één iemand in een familie obees is en al vanaf jonge leeftijd.”

Stress, medicijngebruik, aanleg en verlokkingen in de supermarkt; de factoren die van invloed zijn op obesitas zijn divers. Maar de belangrijkste? Dat is volgens Mariëtte Boon toch de leefstijl van mensen. Ieder pondje gaat door het mondje is tot op zekere hoogte juist, beaamt de arts. “Te weinig bewegen in combinatie met te veel ongezonde, dikmakende voeding consumeren kan in obesitas resulteren,” verklaart Boon. “Maar doordat deze gedragspatronen in de loop van jaren erin zijn geslopen, is dit niet makkelijk te behandelen.”

Je BMI is te hoog en bent obees. Welke stappen kun je dan zetten? De eerste is volgens Boon de Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI). “Alle facetten rond obesitas worden aangepakt: voldoende bewegen, je eetpatroon, maar ook je mindset. Via je huisarts kun je zo'n GLI gaan volgen. Dat is een goede methode om langdurig af te vallen. Het wordt vergoed, want zit in het basispakket.“

Als je er na één of twee jaar niet het gewenste effect mee bereikt, zijn er volgens Boon ook andere opties. “Eén ervan is medicatie, die ervoor zorgt dat je verzadigingsgevoel weer herstelt. Of je kunt, als dat ook niet helpt, een maagoperatie ondergaan. Deze is bekend als gastric bypass operatie. Bij jonge mensen die heel erg te zwaar zijn, wordt eerder overgestapt op zo'n rigoureuze ingreep. Je maag is na de ingreep zo klein als een walnoot. Daarnaast wordt een omleiding (bypass) van de dunne darm gecreëerd. Je kan veel minder eten, maar dit is uiteraard geen quick fix, want het is een heel heftige ingreep.”

Wil je meer weten over het aangaan van een gezondere leefstijl? Op onze site plaatsen we  in het dossier Kassa’s Leefstijlprogramma artikelen, video’s met voeding- en beweegtips en vlogs van deelnemers aan Kassa's Leefstijlprogramma.

Daarnaast is er de besloten Facebook-groep ‘Kassa: op weg naar een gezondere leefstijl!’. Hier plaatsen we dezelfde content, maar kun je ook ervaringen, tips, filmpjes en recepten delen met de andere Facebook-leden.

En lees hier meer over vier GLI-programma’s die worden vergoed vanuit de basisverzekering. Neem contact op met je huisarts om te kijken of je in aanmerking komt voor een GLI en/of een doorverwijzing.