Nederland is nog altijd niet toegankelijk genoeg voor mensen met een beperking

In Nederland leven meer dan twee miljoen mensen met een beperking. Toch is de toegankelijkheid voor deze groep niet altijd goed geregeld. Daarom is sinds 2016 het VN-verdrag Handicap van kracht. Dit mensenrechtenverdrag benadrukt dat mensen met een handicap dezelfde rechten moeten hebben als mensen zonder fysieke of verstandelijke beperking.

In Nederland is de samenleving er nog niet op ingericht dat mensen met een beperking zich vrij kunnen bewegen. Dit gaat bijvoorbeeld over fysieke toegankelijkheid van de publieke ruimte, zoals (overheid)gebouwen, stations en steden. Mensen met een rolstoel hebben bijvoorbeeld last van drempels, liften die stuk zijn op stations, te hoge perrons, ongelijke wegen en niet toegankelijke toiletten.

Er spelen daarnaast nog een aantal grote knelpunten die vaak onderbelicht blijven. Zo lopen mensen met een beperking regelmatig tegen hoge eigen bijdragen aan als ze gaan samenwonen of meer gaan verdienen. Hierdoor worden zij feitelijk gestraft voor zelfstandigheid en deelname aan de samenleving.

Ook is er sprake van grote rechtsongelijkheid tussen gemeenten. Welke hulpmiddelen of voorzieningen iemand krijgt, hangt namelijk sterk af van waar je woont. Dat is in strijd met het VN-verdrag. Het ontbreken van harde verplichtingen bij (ver)bouwen daargelaten: de zogeheten NEN-normen voor toegankelijkheid zijn niet wettelijk bindend. Hierdoor worden gebouwen en publieke ruimtes vaak verbouwd zonder rekening te houden met mensen met een beperking.

Een ander groot probleem is digitale toegankelijkheid. Voor mensen met een beperking is bijvoorbeeld maar 6% van de overheidswebsites makkelijk te gebruiken.

In februari 2024 heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een plan gemaakt, de nationale strategie. Dit plan moet ervoor zorgen dat het VN-verdrag Handicap toegepast en uitgevoerd kan worden. In augustus van dat jaar kwam het VN-comité samen om de implementatie van het VN-verdrag Handicap uit 2016 in Nederland te beoordelen. Het comité was kritisch, Nederland was nog niet ver genoeg in het proces om de samenleving voor iedereen toegankelijk te maken. In het rapport van het comité kwam naar voren dat er concreet weinig werd bereikt. Kamerlid Lisa Westerveld (GroenLinks-PvdA) ziet dit als een ‘keiharde tik op de vingers’.

En nu, ruim een jaar na deze nationale strategie, lijkt het volgens verschillende belangenorganisaties niet op te schieten. Het lijkt er zelfs op dat de doelen vastgesteld in de nationale strategie voor 2040 niet gehaald gaan worden, terwijl dit wel de bedoeling was.

De nationale strategie is gebaseerd op vijf principes: gelijke rechten, eigen regie en rechtspositie, toegankelijkheid, bestaanszekerheid en een samenleving waar iedereen zich welkom voelt.

Het gaat uit van het ‘sociaal model’. Dat betekent dat de samenleving op een zodanige manier aangepast moet worden dat mensen met een handicap zich niet meer beperkt voelen. Dit is een belangrijk onderdeel van de strategie. De verantwoordelijkheid van toegankelijkheid wordt namelijk vaak bij de mensen met een beperking gelegd. De nationale strategie is ontworpen om het VN-verdrag Handicap uit te voeren. Er zijn doelen vastgesteld die in 2040 behaald moeten zijn.

Sinds de ratificatie van het VN-verdrag in 2016 is er bijna 10 jaar overheen gegaan voordat de nationale strategie tot stand kwam. Het is inmiddels een jaar geleden dat de nationale strategie er ligt en het lijkt er nu al op dat zelfs 2040 niet haalbaar gaat zijn. Als we alleen hiernaar kijken lijkt het alsof er een lange periode overheen gaat voordat er actie ondernomen wordt. Maar de strijd voor toegankelijkheid gaat nog veel verder terug.

Activist Jan Troost streed al sinds de jaren zeventig voor gelijke rechten en toegankelijkheid voor mensen met een beperking. Hij was een groot voorvechter voor de gehandicaptenbeweging in Nederland. Jan Troost zat zelf zijn hele leven in een rolstoel en merkte al vroeg dat de samenleving niet toegankelijk voor hem was. Het was toen überhaupt niet de bedoeling dat mensen met een handicap volwaardig meedraaiden. Na zijn eerste demonstratie in 1972 verwachtten Troost dat hij binnen vijf jaar de samenleving wel zou kunnen veranderen. Dit bleek niet het geval te zijn. In één van zijn laatste interviews gaf Troost aan dat er wel wat verbeteringen zijn. Mensen met een beperking zijn zichtbaarder. Maar de ontwikkelingen op het gebied van toegankelijkheid gaan nog steeds veel te langzaam.

Ook belangenorganisatie Ieder(in) strijdt al sinds de jaren negentig voor gelijke behandeling en toegankelijkheid. Zij zien ook dat de Tweede Kamer naast het opstellen van de nationale strategie, geen harde bestuurlijke afspraken maakt. Een tijdpad voor de uitvoering van de nationale strategie en bij wie de verantwoordelijkheid blijft onduidelijk, stelt Ieder(in). Er lijkt weinig urgentie te zijn. Ook oud-directeur Yllya Soffer (2014-2025) ziet dat “de instrumenten waarmee je de politieke agenda beïnvloed niet meer goed werken.” Ze benadrukt wel dat het van grote waarde is geweest dat het VN-comité in 2024 erkende dat de Nederlandse regering het VN-verdrag Handicap niet naleefde. Het is alleen van groot belang dat de nationale strategie de komende jaren ook uitgevoerd wordt.

In de studio schuiven ervaringsdeskundige Jeanette Chedda en VVD-Kamerlid Harry Bevers aan. Jeanette Chedda vindt de situatie rondom het VN-verdrag Handicap en de nationale strategie zorgelijk. De ontwikkelingen op het gebied van toegankelijkheid en inclusie gaan te langzaam. Jeanette heeft het gevoel dat we nog steeds op dezelfde plek als negen jaar geleden staan en dat er weinig vooruitgang is geboekt.

VVD-Kamerlid Harry Bevers is hiermee eens, maar de uitvoering concreet maken blijft lastig. De VVD ziet het kritische rapport van het VN-comité eerder als een aanmoediging. Bij ons aan tafel bespreken we onder andere de moties omtrent het VN-verdrag en de gevolgen hiervan voor mensen met een beperking.

Ondanks alle mooie plannen en strategieën lopen mensen met een beperking in Nederland nog dagelijks tegen drempels aan. De komende jaren zal moeten blijken of de politiek nu echt de urgentie voelt om niet alleen te praten over gelijke rechten, maar deze ook waar te maken.