Mag een supermarkt jou filmen tijdens het boodschappen doen?

Vaste camera’s bij de kassa, winkelpersoneel met bodycams, slimme camera’s… De kans dat je wordt gefilmd tijdens het boodschappen doen in de supermarkt is groot. Het doel is duidelijk: de winkelier tracht crimineel gedrag zoals winkeldiefstal vast te leggen. Maar hoever mag een supermarkt gaan met spioneren? De Autoriteit Persoonsgegevens plaatst vraagtekens bij de nieuwste vormen van toezicht: “Is dit de kant die we op willen gaan als maatschappij?”

Supermarkt Dirk is onlangs als eerste supermarkt gestart met het gebruik van bodycams om in geval van “gespannen of dreigende situaties” met klanten video-opnamen te kunnen maken. De Autoriteit Persoonsgegevens ziet erop toe dat onze privacy en persoonsgegevens worden beschermd. Hoe oordeelt de AP over deze stap van Dirk van den Broek?

De privacywaakhond is kritisch. “Wil je als supermarkt bodycams inzetten, dan moet je kunnen aantonen dat dat noodzakelijk is en dat er geen andere mogelijkheden zijn om agressie terug te dringen”, legt de woordvoerder uit. De lat ligt juridisch gezien hoog. “Het moet echt alleen een laatste redmiddel zijn en onderdeel vormen van een pakket aan andere maatregelen.”

Wat betreft de toezichthouder mogen de bodycams niet worden gebruikt als “goedkoop alternatief” voor winkelbeveiligers. Nu mogen voor veiligheid opgeleide politieagenten en boa’s soms de bodycams inzetten als handhavingsinstrument. “Van supermarktmedewerkers die een bodycam gebruiken, kun je niet dezelfde professionaliteit verwachten”, zegt de AP-woordvoerder.

De privacywaakhond is in contact met supermarktketen Dirk en wil meer informatie verzamelen om te bepalen of filmopnamen maken middels een bodycam in de supermarkt wettelijk gezien door de beugel kan. Wordt dus vervolgd.

Om diefstal te voorkomen, zetten winkels tegenwoordig ook zogeheten slimme camera’s in. Deze camera kijkt niet zozeer naar mensen in de winkel maar let specifiek op verdacht gedrag. Vandaar de benaming “slim.”

Een flesje uit het schap pakken en in een rugzak stoppen? Dat herkent het slimme camerasysteem bijvoorbeeld als afwijkend gedrag. Een winkelmedewerker krijgt hiervan razendsnel een melding met beeldbewijs op een smartphone en kan de klant vervolgens aanspreken om een potentieel geval van diefstal te voorkomen.

Hoe werkt de slimme camera tegen winkeldiefstal in een supermarkt? Bekijk deze clip uit Kassa - tekst gaat verder onder de video.

Is deze slimme camera als uitbreiding op het gebruikelijke toezicht met vaste camera’s in de haak? Ook dat leggen we voor aan de Autoriteit Persoonsgegevens. “Camera’s met AI (kunstmatige intelligentie, redactie) die “verdachte gedragingen” van klanten herkennen, is weer een nieuwe, indringende vorm van cameratoezicht. De AP vindt het zorgelijk dat supermarkten het idee hebben dat ze zo’n ingrijpend middel moeten inzetten”, verklaart de woordvoerder.

“Is dit de kant die we op willen gaan als maatschappij? Dat je nooit meer een winkel kunt betreden zonder het idee dat je continu door AI wordt gemonitord? Dat je bij elke beweging die je maakt moet nadenken: is dit normaal, of denkt het systeem nu dat ik iets steel? Want je wil natuurlijk niet dat je ten overstaan van andere klanten staande wordt gehouden, omdat ‘het systeem’ denkt dat jij een winkeldief bent.”

Voor de nieuwste bewakingstechnieken die opduiken, geldt dat de winkelier moet kunnen aantonen dat het cameragebruik proportioneel is, legt de toezichthouder uit. “Soms zijn minder ingrijpende maatregelen ook al voldoende. Wanneer winkeliers indringender vormen van cameratoezicht gaan toepassen, is de inbreuk op de privacy van de klant groter. En wordt de kans dat het wettelijk niet is toegestaan ook groter.”

De privacywaakhond trok in 2020 een duidelijke streep toen een supermarkt camera’s met gezichtsherkenning wilde ophangen in de strijd tegen criminaliteit. Het gezicht van iedereen die de winkel binnenstapte, zou worden vastgelegd en vergeleken met een databank met gezichten van mensen die eerder een winkelverbod kregen.

Dat ging niet een beetje maar veel te ver, oordeelde de AP destijds. "Bij de wet staat als enige voorbeeld van gezichtsherkenning de beveiliging van een kerncentrale. Het voorkomen van winkeldiefstal is iets héél anders dan het voorkomen van een kernramp."

Anno 2024 doet de toezichthouder zijn best om alle nieuwe vormen van camerabeveiliging bij te houden en te monitoren. Zijn ze toegestaan of vormen ze een inbreuk op onze privacy? “Of het nou gaat om klachten die rechtstreeks bij de Autoriteit Persoonsgegevens worden ingediend, of berichten in de media, wij houden signalen van indringende vormen van cameratoezicht in de gaten.”

Als het nodig wordt geacht, gaat de privacywaakhond in gesprek met de supermarktbranche om uitleg te verschaffen. Eerder gaf de AP op die manier voorlichting over het gebruik van gezichtsherkenning in de winkels. Ook wat betreft de inzet van technologie die 'fout' gedrag van mensen herkent, ziet de AP aanleiding het gesprek aan te gaan. Of de slimme camera's over een paar jaar op uitgebreide schaal worden gebruikt, valt dus nog te bezien.

Bron: Autoriteit Persoonsgegevens