Legionella: Wat is het en hoe voorkom je een besmetting en ziekte?

Veel Nederlanders vieren dit jaar vakantie in het buitenland, na twee zomers waarin veel reisbewegingen vanwege corona aan banden waren gelegd. Maar voor warmte en zon hoefde je dit jaar niet naar het buitenland: ook in eigen land hebben we deze zomer langdurig te maken met hoge temperaturen. De combinatie van zeer warm weer en kranen die lange tijd niet worden gebruikt, zijn echter ideale omstandigheden voor het ontstaan van legionella. Kassa geeft tips om besmetting te voorkomen en geeft antwoord op veelgestelde vragen.

Om te beginnen met de vraag "Wat is legionella eigenlijk?". Het zal een term zijn die menigeen wellicht kent, maar wat het precies is en wat de risico's zijn, dat is wellicht niet voor iedereen even duidelijk.

Legionella is een bacterie die in vochtige milieus voorkomt en kan leiden tot een infectie in de luchtwegen. Hiervan bestaan twee varianten: de legionellagriep (de lichtere variant) en de zogenaamde 'veteranenziekte'. De veteranenziekte komt niet veel voor, maar heeft hevigere verschijnselen dan de lichte variant.

Een beruchte, zeer ernstige uitbraak van de veteranenziekte vond plaats in maart 1999 onder bezoekers van de Westfriese Flora in Bovenkarspel. Minstens 32 bezoekers van de bolbloemententoonstelling kwamen te overlijden, en ruim 200 mensen werden ernstig ziek.

Een bubbelbad gevuld met water uit een brandslang bleek de boosdoener: de brandslang was lange tijd niet gebruikt en in het stilstaande water had zich een agressieve variant van de legionella pneumophilia-bacterie gevormd. De verkoper van het bubbelbad had geen chloor in het bad gedaan: het stond er slechts ter decoratie.

1) Hoe raak je geïnfecteerd? Wanneer je in een vochtige omgeving staat, kan het zijn dat je kleine druppeltjes met de legionellabacterie inademt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij een sproei-installatie of onder een douche. De kans neemt toe naarmate er gedurende een langere periode geen water door de leidingen heeft gestroomd. Ben je bang dat je de legionellabacterie binnen hebt gekregen? Ga dan naar de huisarts.

2) Hoe groot is het besmettingsgevaar? De meeste mensen worden na blootstelling niet ziek van de legionellabacterie, maar toch bestaat er een risico. Het risico op besmetting en ziekte is het grootst als je ouder bent dan veertig jaar, een verminderde weerstand hebt, rookt en veel alcohol drinkt. Heb je een normale douche met hete boiler en hygiënische sproeisystemen die goed schoon zijn? Dan is de kans op een legionellabesmetting heel klein.

3) Wat zijn de verschijnselen? Het inademen van de legionellabacterie kan in sommige gevallen leiden tot een infectie. De symptomen van besmetting zijn niet gelijk zichtbaar. Bij de legionellagriep duurt het gemiddeld twee tot vijf dagen voordat je ziekteverschijnselen vertoont. De verschijnselen lijken op die van een gewone griep. Zo kun je last krijgen van hoofdpijn, koorts en spierpijn krijgen en kun je veel gaan hoesten.

Bij de meer ernstige 'veteranenziekte' treden de verschijnselen binnen twee tot tien dagen op. Verschijnselen zijn hoofdpijn, spierpijn, kortademigheid en een algeheel gevoel van malaise. Dit wordt gevolgd door een longontsteking met hevige koorts (boven 39 graden Celsius). Een deel van de zieken krijgt ook last van diarree en braken.

4) Waar komen legionellabacteriën voor? De bacterie groeit bij stilstaand water dat opwarmt tussen de 25 en 45 graden. Aangezien het in de zomer behoorlijk warm kan worden en mensen vaak een periode op vakantie zijn, komt de bacterie in Nederland dus ook vooral in de zomerperiode voor.

Legionella komt dus voor in vochtige milieus. Het komt dus met name voor in apparaten die water vernevelen of sproeien. Denk bijvoorbeeld aan je tuinslag, bubbelbad, douche en luchtbevochtigers. Apparaten waarbij de temperatuur regelmatig boven de zestig graden uitkomt of waarvan het water niet vernevelt, zoals koffiezetapparaten en stoomapparaten, kunnen geen legionella bevatten. 

5) Hoe behandel je een legionella-infectie? Een legionellagriep gaat – net als de griep – vanzelf over. Je kunt de ziekte behandelen met antibiotica. Heb je de veteranenziekte? Dan dien je snel te handelen.

Door directe toediening van de juiste antibiotica is ook deze vorm van de legionellabesmetting goed te behandelen. De huisarts kan je deze antibiotica voorschrijven. Wordt een legionella-infectie niet op tijd behandeld? Dan kunnen mensen als gevolg van hun besmetting overlijden.

Kom je terug van vakantie? Dan is het een goed idee om thuis de nodige maatregelen te treffen. De kans op legionella is dan groter, omdat het water in je huis (en tuin) dan een periode stil heeft gestaan. Er kunnen dan – als je bijvoorbeeld een week lang geen water hebt gebruikt – teveel bacteriën in je leidingwater komen te zitten.

Spoel daarom de waterleiding goed door direct na terugkeer van de vakantie. Gebruik hierbij zowel de warme als de koude kraan en zet deze minimaal twee minuten open. Bij het spoelen van je douchekop, kun je het water het best in een emmer laten lopen. Een handdoek op de emmer zorgt voor minder verneveling. Bovendien kun je het water vervolgens gebruiken voor de planten, scheelt weer verspilling.

Zodra je de kraan openzet, kun je het beste een raam of deur openzetten en de ruimte verlaten, mocht de legionellabacterie zich in het water bevinden. Als je een tuinslang hebt, dien je de tuinslang na gebruik te laten leeglopen. Laat ook de slang niet in de tuin liggen!

Ook op je vakantiebestemming kun je een legionella-infectie oplopen. In warme landen is het risico op een legionellabesmetting namelijk groter: bacteriën krijgen immers sneller de ruimte om zich in het stilstaande water te nestelen.

Wil je meer weten over het voorkomen van een legionellabesmetting op je vakantiebestemming en over de maatregelen die je kunt nemen om de thuissituatie op het vlak van stilstaand water zo veilig mogelijk te maken? Lees dan dit artikel van Zembla: in 2018 hebben ze hier uitgebreid aandacht aan besteed.

Bron: Rijksoverheid, Stichting Veteranenziekte, Thuisarts.nl, Zembla

Dit artikel verscheen in juli 2019, maar is in augustus 2022 door de redactie geactualiseerd.