Kun je gehoorproblemen krijgen door koptelefoons met active noise cancelling?

Koptelefoons met active noise cancelling zijn erg populair. Mensen gebruiken koptelefoons die met deze functie zijn uitgerust om omgevingsgeluiden weg te filteren. Zo kunnen ze in alle rust en concentratie werken of studeren. Maar veelvuldig gebruik van deze koptelefoons blijkt een keerzijde te hebben: het is namelijk niet zonder risico. Is absolute stilte misschien net zo schadelijk als blootstelling aan te harde geluiden?

Active noise cancelling, oftewel actieve ruisonderdrukking. De kans is groot dat je iemand kent met zo'n koptelefoon. Misschien heb je er zelf wel eentje.

In het straatbeeld zijn ze vrij gangbaar en veel mensen gebruiken koptelefoons met een vorm van noise cancelling als hulpmiddel om enige tijd ongestoord en met volledige concentratie te kunnen werken of studeren. Ook vinden sommige muziekliefhebbers het een uitkomst: ze kunnen (details in de) muziek zonder omgevingsgeluid beter horen.

Andere mensen kunnen om uiteenlopende redenen bovengemiddeld gevoelig zijn voor prikkels en omgevingsgeluid. Zij voelen zich wellicht onrustig en opgejaagd door te veel blootstelling aan geluid en komen tot rust door zich ervoor af te sluiten.

Koptelefoons met een vorm van ruisonderdrukking kunnen daarvoor een handig hulpmiddel zijn. Maar er zijn audiologen die waarschuwen voor de keerzijde. Daarover later meer.

Goed om te weten: noise cancelling is niet hetzelfde als active noise cancelling. Wél is de functie van beide technieken min of meer hetzelfde, namelijk het verminderen of zelfs volledig wegfilteren van alle omgevingsgeluiden.

We lichten kort toe wat er onder beide begrippen wordt verstaan én wat de verschillen zijn tussen deze twee begrippen.

Koptelefoons met standaard noise cancelling kun je herkennen aan het lage, zoemende geluid dat ze produceren.

Dit zoemende geluid onderdrukt de achtergrondgeluiden in je directe nabijheid, en dat is dan ook exact de bedoeling. Noise cancelling wordt gebruikt om het achtergrondgeluid te verminderen of zelfs volledig weg te drukken.

Je kunt active noise cancelling in zekere zin beschouwen als een meer meer complexe en geavanceerde variant van noise cancelling.

Koptelefoons met active noise cancelling maken gebruik van een of meer microfoons die omgevingsgeluiden detecteren. Met behulp van algoritmes worden deze geluiden geanalyseerd en in de vorm van een zogenaamd 'antigeluid' als het ware naar de gebruiker teruggestuurd. Op die manier wordt het omgevingsgeluid onderdrukt.

Omdat de techniek achter active noise cancelling een stuk geavanceerder is dan de techniek achter reguliere noise cancelling, is het wellicht niet verwonderlijk dat active noise cancelling met name aanwezig is in de nieuwste generatie koptelefoons die een vorm van ruisonderdrukking bieden.

Een belangrijk verschil is de wijze waarop koptelefoons met een vorm van ruisonderdrukking omgevingsgeluiden wegfilteren.

Bij noise cancelling is het principe vrij eenvoudig. Geluidsgolven worden geblokkeerd en omgevingsgeluid wordt verminderd via een laag, zoemend geluid. Dit kun je beschouwen als een vorm van passieve ruisonderdrukking: het lage, zoemende geluid blijft immers hetzelfde, ongeacht de aard of de bron van het externe omgevingsgeluid.

Een gevolg daarvan is dat deze techniek niet in alle situaties het meest effectief is: sommige soorten omgevingsgeluid laten zich makkelijker wegfilteren dan andere omgevingsgeluiden. Dat kun je beschouwen als een nadeel. Wél zijn koptelefoons met reguliere noise cancelling doorgaans een stuk goedkoper.

In het geval van active noise cancelling is de techniek wat verfijnder en gecompliceerder. Geluid wordt niet zozeer weggedrukt, het geluid wordt opgevangen en na analyse in de vorm van een 'antigeluid' teruggestuurd. Deze techniek is verfijnder en efficiënter, want je kunt er meer soorten omgevingsgeluid mee wegfilteren. Deze koptelefoons zijn vanwege de meer complexe techniek wél duurder.

Terug naar de kwestie waar dit artikel over gaat, namelijk gehoorschade. Wie over gehoorschade begint, denkt meestal aan zaken als doofheid of tinnitus, wat kan optreden na (vaak langdurige en/of veelvuldige) blootstelling aan lawaai.

Arbeiders die op een werkplaats in de weer zijn met gereedschap dat veel lawaai produceert, dragen vaak gehoorbeschermers om de schadelijke gevolgen van blootstelling aan geluid te beperken.

Datzelfde geldt voor muzikanten en ook voor concert- en festivalgangers: ook onder deze groepen mensen is het besef dat het verstandig is om het gehoor te beschermen voor een aardig deel ingedaald. Het is dan ook lang niet ongebruikelijk om mensen in concertzalen, oefenruimtes of op het podium te zien met oordoppen of een andere vorm van gehoorbescherming, soms zelfs op maat gemaakt.

Te veel blootstelling aan harde geluiden is niet goed voor het gehoor, dat is alom bekend. Maar hoe zit dat met te weinig blootstelling aan geluid?

Prof. dr. Bart Vinck is als docent audiologie verbonden aan de Universiteit Gent. Hij houdt zich onder meer bezig met de vraag wat te weinig blootstelling aan geluid met een mens doet.

Vinck maakt zich zorgen over de invloed van technieken als active noise cancelling. Hij zegt: "Ons brein heeft geluid nodig om te overleven, om te communiceren, om ons veilig te voelen en alarmsignalen rondom ons heen te horen."

Dit artikel gaat verder na onderstaande afbeelding.

Volgens Vinck schuilt het gevaar van het veelvuldig gebruik van koptelefoons met active noise cancelling in het feit dat je brein gewend raakt aan minder geluid.

En dat is niet zonder gevolgen: "Minder geluid binnenkrijgen, betekent voor het lichaam een signaal om geluid dat nog wél binnenkomt te versterken."

Te veel gebruik van active noise cancelling kán er dus voor zorgen dat je de geluiden die je voorheen als normaal ervaarde ineens als ondraaglijk beschouwt.

Volgens prof. dr. Vinck komt dat dus doordat het brein door te weinig blootstelling gaat compenseren: "Mensen worden gevoeliger voor geluid."

Ook noemt hij het voorbeeld van een krassend krijtje op een schoolbord. Typisch een geluid dat bijna iedereen onprettig en vervelend vindt, en mede daarom een herkenbaar voorbeeld.

Bart Vinck werpt de vraag op wat het betekent als mensen zó gevoelig worden voor geluid dat ál het geluid op een gegeven moment op die manier wordt ervaren. Dat wordt ook wel omschreven met de term 'hyperacusis'.

Hyperacusis is volgens Vinck het grote risico van te weinig blootstelling aan geluid, één van de redenen waarom Vinck waarschuwt voor de negatieve gevolgen van active noise cancelling.

Wie als gevolg van hyperacusis de meest alledaagse omgevingsgeluiden op een gegeven moment niet meer kan verdragen, loopt volgens prof. dr. Vinck een groot risico op sociaal isolement. In zijn praktijk ziet hij de laatste jaren een toename van mensen met klachten die hieraan gerelateerd zijn.

Het ondernemen van alledaagse activiteiten wordt een enorme opgave omdat mensen zeer heftig reageren op normaal geluid. Vinck: "Mensen met hyperacusis reageren zeer angstig op elke blootstelling aan geluid."

Om iets meer te weten over de mogelijke risico's van active noise cancelling én over de vraag of het proces van overgevoeligheid voor geluid omkeerbaar is, gaan we te rade bij Erwin Baas. Hij is audioloog bij Kentalis, een landelijke organisatie voor mensen die moeite hebben met horen of communiceren. Hij helpt mensen met hyperacusis.

Op de vraag of hyperacusis te verhelpen valt, stelt audioloog Baas allereerst: "Het gehoor van mensen met hyperacusis is niet beschadigd. Je kunt je gehoor beschadigen door te veel geluid, maar niet door te weinig geluid. Wél moet je brein aan de slag omdat je de normale geluidsniveaus niet meer gewend bent."

Je kunt de overgevoeligheid voor geluid volgens Erwin Baas terugdraaien door gewoon weer aan geluiden te gaan wennen. Maar dat gaat stapsgewijs: "Je kunt er het beste voor zorgen dat je dat in een prettige, ontspannen sfeer doet."

Audioloog Baas vindt koptelefoons met active noise cancelling in beginsel een prima hulpmiddel waarmee je je tijdelijk kunt afsluiten voor omgevingsgeluiden. Er zijn situaties denkbaar waarin het zinvol is, zoals wanneer je je echt moet concentreren op je werk of op de studie.

'Tijdelijk' is daarbij het sleutelwoord. "Let er wel op dat je niet al het geluid heel lang weghaalt bij je oren, want dan raken je oren inderdaad overgevoelig. Je kunt de active noise cancelling-functie van je koptelefoon best gebruiken, maar doe dat in combinatie met muziek."

Presentatrice Mai Verbij nam de proef op de som en liep 15 uur lang rond met een koptelefoon die uitgerust was met active noise cancelling. Benieuwd naar haar bevindingen? Bekijk de video hieronder.