Koffiecups: moet je die nou recyclen of composteren?

Heerlijk, een kopje koffie in de ochtend. Maar wat je zo vroeg vooral niet wilt, is nadenken over waar je je koffiecupje na gebruik moet laten. Het ene koffiemerk heeft namelijk recyclebare koffiecups, die je kunt inleveren. Het andere cupje moet je na gebruik bij het restafval doen. En er zijn ook enkele merken die bio-afbreekbare cups produceren, die volgens hen bij het groente-, fruit- en tuinafval (gft) kunnen. Dus wat kun je nou het beste met jouw gebruikte koffiecup doen?

Koffie. We drinken het onwijs veel. In Nederland alleen al drinken we zo’n 33,5 miljoen bakkies pleur per dag. De laatste jaren zijn koffiecups of -capsules in opmars. Bijna 30 procent van de consumenten gebruikt deze thuis, blijkt uit onderzoek van Koffie & Thee Nederland, de vertegenwoordiger van de Nederlandse koffie- en theesector. Dat is lekker makkelijk in gebruik, maar het levert ook jaarlijks een afvalberg op van miljarden cups. Wat gebeurt daar eigenlijk mee? En zijn biologisch afbreekbare koffiecups een beter alternatief?

Ruim 95 procent van de koffiecups die op dit moment worden verkocht zijn gemaakt van aluminium (70 tot 80 procent) en plastic (rond de 20 tot 30 procent). Tot de overgebleven 5 procent behoren de bio-afbreekbare koffiecups.

Om voor de consument duidelijkheid te scheppen over wat je met je afval na gebruik moet doen, is er een wel/niet-lijst voor gft-afval opgesteld. Dit moet bijdragen aan meer en beter gescheiden gft-afval. Deze lijst, die is geüpdatet op 1 januari 2023, is samengesteld door Rijkswaterstaat in samenwerking met de Koninklijke Vereniging voor Afval- en Reinigingsmanagement (NVRD), Vereniging Afvalbedrijven en Milieu Centraal. De organisaties roepen "alle partijen in de keten, dus burgers, gemeenten, inzamelaars en verwerkers, op om deze lijst te gebruiken zodat we gezamenlijk de doelstelling behalen.”

Als je de opgestelde lijst volgt, is het heel simpel: de koffiecups staan op de wel/niet-lijst aan de ‘niet’ kant en mogen dus niet bij het gft. Kortom: welke cup je ook koopt – of deze nou van plastic, aluminium of bio-afbreekbare materiaal is –, deze hoort niet bij het gft. Ook mogen koffiecups niet in de zak voor plastic, metalen verpakkingen en drinkpakken (pmd), omdat er koffiedrab in zit.

Producenten van bio-afbreekbare koffiecups beweren dat hun product wel bij het gft of compost mag. Hier zijn de grote Nederlandse composteerbedrijven Indaver en Attero het niet mee eens. Zelfs de bio-afbreekbare omhulsels lijken volgens hen op hard plastic. Bij consumenten bestaat hierdoor de kans dat ze vervolgens in de war raken over in welke bak de cup nou moet. En dat vergroot de risico op vervuiling van compost, wat ze in de praktijk ook zien bij andere afvalproducten.

Ook zeggen de composteerbedrijven dat de cups niet snel genoeg afbreken in hun composteermachines. Dat betekent dat de cups als harde stukjes eindigen in het compost en niet meer te zien is of deze nou van gewoon plastic of bio-afbreekbaar plastic zijn. Het gevolg? Het compost kan worden afgekeurd of de stukjes worden eruit gefilterd en voegen zo niets aan het compost toe. Dit betekent echter niet dat de bio-afbreekbare cups niet afbreekbaar zijn. “Ze zijn bio-afbreekbaar, maar niet binnen de tijd van de cyclus van de composteermachines van de vuilnis van onze professionele afvalverwerkingsindustrie”, aldus MilieuCentraal.

Theezakjes daarentegen staan aan de wel-kant, omdat de consument hiervan nou eenmaal gewend is en denkt dat deze daar hoort. Het verpakkingsmateriaal lijkt niet op plastic, wat vroeger wel het geval was, en eindigde daardoor al vaak bij het gft. Daarom is besloten die verpakking wel afbreekbaar te maken.

Volgens De Koffiejongens-oprichter Walter Morriën, één van de producenten van recyclebare koffiecups, worden consumenten hiermee onderschat: “Een consument ziet het verschil wel tussen aluminium en PHA, het composteerbare product. Daarnaast leest een consument de etiketten bij het kopen van een product en communiceren we het duidelijk bij de verkoop van het product.”

Koffie & Thee Nederland stelt daarnaast dat plastic en aluminium omhulsels goed te recyclen zijn. Dat is met name het geval bij aluminium, dat oneindig recyclebaar is. Daarom stelt Lisanne Evers van Koffie & Thee Nederland dat composteerbare koffiecups heel zonde zijn, omdat deze route niet circulair is. Dan is een koffiecupje alsnog ‘single use.’ Volgens de sector en de composteerbedrijven levert recyclen daarom meer op dan composteren, omdat het verpakkingsmateriaal niet na één keer gebruik verloren gaat, maar wordt hergebruikt.

De capsules van Nespresso bestaan voor meer dan 80 procent uit gerecycled aluminium. Dit is niet per se van eigen aluminium, laat Lisanne Evers weten. “De capsules kunnen momenteel niet uit 100 procent gerecycled aluminium bestaan, omdat de capsules een bepaalde samenstelling hebben die ingemengd moet worden om juiste legering te maken.”  

Er bestaat daarom nog een stroom voor de koffiecups na gebruik: recyclen. “Van plastic en aluminium cups kan nog iets worden gemaakt. Via inzamelingsprogramma’s kunnen ze worden hergebruikt. Dat doet nu 1 op de 4 consumenten die deze cups gebruiken”, stelt Lisanne Ever

Volgens een aantal deskundigen bij wie Kassa navraag deed is dit een theoretische benadering en blijken koffiecups in de praktijk niet zo goed recyclebaar als aan de voorkant wordt gesteld. Zo ligt het aan de samenstelling van materialen hoe goed iets te recyclen is. Ook zijn de processen bij elk verpakkingsproduct anders. Uitspraken doen over wat beter of slechter is qua CO2-uitstoot is daarom lastig, stelt Yvonne van der Meer, hoogleraar Duurzaamheid van chemicaliën en materialen aan Maastricht University.

“Het is best mogelijk dat een partij van duizend ton schone aluminium of plastic koffiecups prima recyclebaar zou zijn, maar dat is niet zoals de inzameling geschiedt”, aldus Peter Rem, hoogleraar Hulpbronnen en recycling aan de TU Delft. Want het merendeel van de cups eindigt nu bij het restafval. Deze koffiecups worden niet van koffiedik ontdaan, terwijl dat waardevol is voor je compost, en gaat zo ook het aluminium verloren.

Dat ziet ook Lisanne Evers van de Koffie & Thee Nederland. “De meeste consumenten gooien hun koffiecapsules toch weg bij het restafval. Daarom kijkt de branche ernaar of het mogelijk is om de cups uit het restafval te sorteren om zo het recyclen beter in te richten.”

Wageningen Universiteit is daarnaast gestart met een studie waarin koffiecups van verschillende materialen – plastic, aluminium en bio-afbreekbaar – objectief worden vergeleken op het gebied van duurzaamheid. Factoren als (on)duidelijkheid voor consumenten worden hierin meegenomen. De universiteit verwacht tegen de zomer van 2023 de eerste resultaten, laat projectleider recycling Ingeborg Smeding-Zuurendonk weten.

Wil je dat je koffie lang goed blijft? Kies dan voor een aluminium omhulsel, want dat is lucht- en vochtdicht. Zo blijft de inhoud goed bewaard. 

Waar alle betrokken partijen het mee eens zijn, is dat er eenduidigheid moet komen. Volgens De Koffiejongens zijn bio-afbreekbare koffiecups de toekomst. De Europese Commissie kijkt in een voorstel naar hoe het de hoeveelheid verpakkingsafval kan verminderen. Koffiecups is een van de producten die in dit voorstel meegaat, waarbij de Europese Commissie bio-afbreekbaar de voorkeur geeft. Als dit voorstel wordt aangenomen, moeten alle cups twee jaar na het ingaan van de wet composteerbaar zijn. Volgens het Kennisinstituut voor Duurzaam Verpakken (KiDV) is het voorstel nog maar net gedaan en is het nog onduidelijk hoe het vorm gaat krijgen en of het erdoorheen komt.

Volgens de composteerbedrijven en Koffie & Thee Nederland moet de wel/niet lijst aangehouden worden, die mede is opgesteld door Rijksoverheid. Omdat de recycleprogramma’s nog niet goed genoeg werken, kijkt Koffie & Thee Nederland met de branche naar hoe koffiecups uit het restafval gefilterd kunnen worden om het te recyclen, zoals in België en Duitsland gebeurt.  

Als je de huidige richtlijnen volgt, moet je je koffiecup dus niet bij het compost gooien. Dan kan – in elk geval op dit moment – je het beste de koffiecup recyclen door het in te leveren. Zo wordt de koffieprut van de plastic of aluminium omhulsel wordt ontdaan en eindigen beide grondstoffen of materialen in een andere afvalstroom. De koffieprut komt bij het gft terecht en het aluminium of plastic wordt gerecycled. Per koffiemerk is echter wel verschillend waar en hoe je dit inleveren doet. Daarom leggen we dat hieronder kort uit.

Bij Blokker-winkels kun je gebruikte aluminium koffiecups – van alle merken – inleveren voor recycling. Je kan hier ook om een gratis recyclezak vragen om vooraf je capsules in te verzamelen. Een aantal merken met aluminium cups hebben ook een eigen inzamelingsprogramma, zoals Nespresso en l’Or. Je kan bij hun speciale recyclingzakjes opvragen, in een van hun winkels of online. De cups kun je dan vervolgens in hun winkels inleveren, aan een bezorger meegeven of opsturen. Ook NESCAFÉ Dolce Gusto heeft een recycleprogramma voor hun met de recycling van aluminium en plastic koffiecups. Online kan je bij hen een inzamelzak bij je bestelling toevoegen.

De Koffiejongens zijn niet de enige producenten van bio-afbreekbare koffiecups op de Nederlandse markt. We hebben daarom ook bij Koffiebranderij Peeze, HEMA, Jones Brothers en Koffievoordeel als verkoper van Highlands Gold koffiecups om een reactie gevraagd. De Koffiejongens doen de grootste claims over hun koffiecups en reageren bij ons in de studio. 

HEMA vermeldt op de verpakking van de capsules dat deze thuis te composteren zijn en verwijst hierop voor advies over het weggooien naar de richtlijnen van de lokale afvalverwerkende instanties. “Dat doen we omdat we de capsules in meerdere landen verkopen waar mogelijk de richtlijnen afwijken.”

- Reactie HEMA 

Koffiebranderij Peeze geeft aan dat zij afwijken van de wel/niet lijst, omdat het bedrijf het gebruik van grondstoffen en de omgang met (rest)afval wil veranderen. “Wij zien biobased koffiecups inclusief (industriële) compostering als enige juiste en duurzame oplossing.”

- Reactie Peeze

Koffievoordeel, verkoper van de bio-afbreekbare cups Highlands Gold, vermeldde voor de vragen van Kassa op hun website dat deze koffiecups bij het gft-afval kunnen. Na onze vragen is deze informatie aangepast. Het bedrijf laat weten dat ze bij hun weten niet op hun website dat de cups bij het gft mogen en niet bewust afwijken van de wel/niet lijst. Volgens het bedrijf had niet vermeld mogen worden door de medewerker dat de koffiecups bij het gft mogen.

- Reactie Koffievoordeel

Jones Brothers stelt dat aluminium cups beperkt van gerecycled materiaal zijn en vindt dat gekeken moet worden naar bio-composteerbaar als alternatief. Het bedrijf paste de informatie op hun website aan, nadat het op donderdag vragen van Kassa ontving. Inmiddels staat niet meer vermeld dat hun koffiecapsules bij het gft kunnen. Dat was tot woensdag nog wel het geval.

- Reactie Jones Brothers