Kassa’s Boodschappenmandje 2023

Het Kassa Boodschappenmandje is een steekproef waarbij in 6 supermarkten wordt gezocht naar de goedkoopste variant van 27 alledaagse producten zoals sinaasappels, thee, aardappelen en wasmiddel. De laatste peiling was in september 2022. Vanwege de enorme stijging van de voedselprijzen, wilden we wat eerder dan gebruikelijk kijken wat het boodschappenmandje zou doen.

Dat viel niet mee. Gemiddeld zijn de prijzen in Kassa’s boodschappenmandje met 13,21% gestegen.

Dat is veel in een half jaar. Het betekent dat zelfs de goedkoopste producten fors duurder zijn geworden, en dat is een zware tegenvaller voor de mensen die grote moeite hebben om rond te komen – niet alleen mensen met een uitkering of gepensioneerden maar steeds vaker ook werkenden met een laag inkomen.

De oorzaak van de prijsstijgingen ligt voor een groot deel bij de oorlog in Oekraïne en de enorme stijging van de energieprijzen die daarop volgde. Die gestegen kosten worden doorberekend door elke partij in de voedselketen, van boer, tussenhandel naar supermarkt. En aan het einde van die keten betaalt de consument de prijs.

De vraag die Kassa stelt is of die doorberekening van de kosten eerlijk is gebeurd. Tweede vraag is of er partijen buitenproportioneel aan hebben verdiend.

Supermarkten blijken te hebben ingeleverd, en hun winstmarges zijn gemiddeld met één procent gedaald. Dit cijfer is een beargumenteerde schatting, zegt econoom en retaildeskundige Laurens Sloot, omdat het niet te controleren is aan de hand van de jaarcijfers van de zes supermarkten die Kassa heeft onderzocht. Want alleen Jumbo en Plus publiceren Nederlandse cijfers. Albert Heijn, Aldi en Lidl leveren alleen de cijfers van hun moederconcern waar Nederland niet apart in is opgenomen, terwijl Dirk überhaupt geen cijfers publiceert.

Kijken we naar producenten van voedsel, dan zien we dat in Nederland vooral de melkveehouders het heel goed hebben gedaan. De prijs die zij voor melk kregen, steeg met bijna 50 procent tot 58,69 euro per 100 kilogram geleverde melk. Het is een feit dat het boerenbestaan vol onzekerheden zit, maar juist in het jaar dat de meeste mensen er fors op achteruit zijn gegaan, deden de boeren het goed.

Ook de groothandel in zuivel, FrieslandCampina, deed het heel goed. Het concern maakte in 2022 een omzet van € 14,1 miljard, een stijging van 22,4%. De nettowinst steeg met bijna 70% naar € 292 miljoen. Deze winstcijfers zijn niet per se in Nederland gehaald, FrieslandCampina stelt in een reactie dat het concern in Nederland slecht heeft gedraaid in de consumentenmarkt. En dat ze de gestegen prijzen waar ze tegenaan liep niet geheel doorberekend hebben aan de klant.

De overheid! Wat iedereen altijd vergeet, is de rol van de overheid. De overheid heeft ongemerkt miljarden ‘verdiend’ aan de crisis via de extra opbrengsten van btw en gas. Btw zit op goederen en diensten. Er zijn verschillende tarieven en op voedsel zit 9% btw, en op alcohol zit bijvoorbeeld weer 21%. Bij elke prijsverhoging stijgen deze btw-opbrengsten, en in 2022 wel heel veel. De totale btw-opbrengsten in 2022 waren toen 72,7 miljard. Dat was 5,2 miljard meer dan begroot.

Hetzelfde gebeurt er met de opbrengsten uit de verkoop van aardgas. Deze aardgasbaten namen in 2022 toe met geraamd 11,4 miljard. Dat betekent dat de overheid 16,6 miljard extra heeft ‘verdiend’ aan producten waar de consument juist extra voor moet uitgeven. Dit zijn de zogenaamde meevallers.

Je zou zeggen, geef die meevallers terug aan het volk dat ze grotendeels betaald heeft. Die stemmen gaan op en het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, dat de collectieve belangen van de Nederlandse supermarktbranche behartigt, stelde in de uitzending van Kassa in september 2022 dat de btw op voedsel omlaag moet. Anderen vinden dat de btw op basisproducten helemaal naar nul moet, denk daarbij aan brood, meel, groente, fruit, kaas, aardappelen, eieren en granen. In Spanje is dat al ingevoerd om de hoge prijzen van voedsel te matigen.

Ondertussen neemt als gevolg van de hoge prijzen de armoede in Nederland toe. Je leeft in armoede als je onder de zogenaamde armoedegrens verdient. In 2023 ligt deze armoedegrens voor een alleenstaande op 1508 euro en volgend jaar stijgt die grens naar 1573 euro. Voor stellen en gezinnen met kinderen gelden hogere bedragen. Heb je minder te besteden, dan leef je dus officieel in armoede.

De groep armen in Nederland wordt steeds groter, en op dit moment leeft 4,7 % van de bevolking in armoede. Dat zijn er rond de 815.000 mensen. Volgens het Centraal Planbureau zal dat in 2024 stijgen tot 5,8% van bevolking oftewel 995.000 mensen. Dit is eigenlijk te gek voor woorden voor een zo rijk land als Nederland. Hier moet wat mee gebeuren.

Een tijdelijke btw-verlaging zou één van de steunmaatregelen kunnen zijn waarvan er sinds 2022 vele zijn ingevoerd. Bekende steunmaatregelen zijn de energietoeslag, energieprijsplafond, verhoging zorgtoeslag, verhoging kindgebonden budget, inkomensafhankelijke huurverlaging, en de verlaging van de brandstofaccijns met 17 cent. Deze maatregelen zijn tijdelijk en de accijnsverlaging eindigt al deze zomer.

De opbrengsten BTW op voedsel waren in 2022 5,8 miljard. Als je de complete BTW op voedsel tijdelijk terugbrengt naar nul, dan heb je gelijk een berg geld om de armoede te bestrijden.

De reacties van de supermarkten lees je hieronder:

Benieuwd naar de volledige boodschappenlijstjes per supermarkt? Die vind je hieronder!

De supermarkten reageren, uiteraard, verontwaardigd over de manier waarop wij ons Boodschappenmandje vullen. Gelukkig hebben wij onze spelregels kristalhelder opgeschreven. Benieuwd naar deze regels? Zoek dan niet verder!