Kalkaanslag in huis: hoeveel nut heeft een waterontharder?

Veel mensen storen zich aan kalkaanslag in huis. Bijvoorbeeld in de waterkoker of op de badkamertegels. Heeft het zin om kraanwater van kalk te ontdoen met behulp van een waterontharder? Deze vraag komt in verschillende varianten voorbij op ons forum Vraag & Beantwoord. Ook staat ‘waterontharder’ op de Kassa-site in de top 3 van meest ingevoerde zoekwoorden. Consumenten willen dus graag weten of zo’n ontharder in huis halen nut heeft. Daarom gaan wij op zoek naar het antwoord op die vraag!

Jan Peter van der Hoek is hoogleraar drinkwatervoorziening aan de TU in Delft. "De consument hoort heel veel reclame voor waterontharders. Op de radio is een spotje met zo'n mooie, zwoele stem, over zacht water. Daar val je van in zwijm zo ongeveer", vertelt hij lachend.

Allereerst vragen we de hoogleraar maar eens hoe het nou zit met de kalk in ons kraanwater. In het zuiden bevat het grondwater dat wordt gebruikt voor drinkwater van nature meer calcium (kalk) en magnesium, legt hij uit. “Vroeger had je nog knoerthard water, bijvoorbeeld in Limburg. Maar daar en in Brabant hebben drinkwaterbedrijven uitgebreide programma's om water te ontharden." 

Sterker nog, zegt Van der Hoek, voor alle drinkwaterbedrijven in ons land is dit dagelijks gebruik. "Drinkwaterbedrijven ontharden het water tot minstens 1,5 millimol (eenheid voor hardheid) per liter. Soms nog wat zachter. Dat is niet superzacht water, maar wel zacht."

Hoe ontharden drinkwaterbedrijven het drinkwater? "Ze gebruiken de typisch Nederlandse techniek van pelletontharding”, aldus de hoogleraar. “Dat is een soort ketel of reactor waarin de hoeveelheid calcium met behulp van korreltjes en chemicaliën wordt gedoseerd.” Wat er dan uit de reactor komt is onthard water. En soms wordt een andere techniek toegepast via membraanfiltratie. “Dan gaat het drinkwater eerst door een soort koffiefilter om het te ontharden."

Er is onderscheid te maken in een aantal typen waterontharder die consumenten in huis kunnen halen, legt Van der Hoek uit.

Ionenwisselaar: Dat is een systeem met korreltjes die kalk binden. Ongewenste ionen worden uit het water verwijderd door ze uit te wisselen tegen andere ionen. In dit geval wordt calcium uitgewisseld tegen natrium; vandaar de naam ionenwisselaar.

Natrium in water is beter oplosbaar, dus het geeft geen kalkaanslag. Een zoutige smaak levert het niet op, daarvoor zijn de natriumgehaltes te laag. Je krijgt pas een zoutsmaak bij een gram per liter en dat is hier niet het geval, aldus Van der Hoek. Van de ionenwisselaar moet je wel de filters tijdig vervangen. Door het proces van ontharden ontstaat een afvalstroom. Dat water is niet geschikt als drinkwater en wordt afgevoerd.

Filter: Deze waterontharder werkt met wat ze noemen een membraanfilter. Dat heeft heel kleine poriën dat het kalk in het water kan tegenhouden. Ook deze ontharder geeft een kleine reststroom met calcium erin, dat je continu loost.

Magneetontharder: De theorie hierbij is dat een magneet de kalkdeeltjes in de waterleiding vasthoudt. Een vaag verhaal, vindt de hoogleraar. Er is nog nooit een goed bewijs van geleverd dat dit werkt, aldus Van der Hoek. 

Mensen vinden kalk aan de kraan, op de badkamertegels of in de waterkoker niet fijn. Dus dan zou je zeggen: een waterontharder biedt uitkomst. Van der Hoek is hier stellig over. Het geld voor de aanschaf van zo’n apparaat kun je het beste op zak houden. De hoogleraar heeft namelijk een heilig vertrouwen in de Nederlandse drinkwatermaatschappijen. "Je hoeft het kraanwater niet zelf nog eens te ontharden. Absoluut niet", is zijn oordeel.

Van der Hoek geeft zelf aan dat zijn visie misschien wat gekleurd is. "Ik werk aan de TU in Delft, maar ook voor een drinkwaterbedrijf in Amsterdam", zo plaatst hij zijn kanttekeningen in perspectief.  “Maar ik probeer wel objectief te oordelen over de mogelijkheden en risico's van waterontharders.”

De hoogleraar drinkwatervoorziening heeft wel een advies voor mensen die toch zo’n apparaat hebben aangeschaft. Je moet goed opletten of je de waterontharder op de juiste wijze, dus volgens de aanwijzingen in de handleiding, gebruikt . "De leverancier zegt: als je de instructies volgt, gaat het allemaal goed. Maar ik kan me voorstellen dat je als gebruiker na de installatie vergeet dat je een filter na een aantal maanden moet vervangen... Dan krijg je een muffe lucht of vies smaakje aan het water.”

Van der Hoek vindt een waarschuwing aan het adres van gebruikers daarom op zijn plaats. "Een waterontharder aan je kraan monteren, daarmee kun je de hardheid wel terugbrengen naar bijna nul. Maar realiseer je dat je een risico neemt met bacteriologische verontreiniging . Dat is echt aangetoond.” Het ontharde water zou dan ziekmakend kunnen worden. “Filters zijn bijna altijd negatief voor de microbiologische kwaliteit van water.”

Van der Hoek heeft een paar praktische tips om thuis de strijd met kalk aan te gaan, zónder tussenkomst van een waterontharder. Ontkalk een paar keer per jaar apparaten zoals het koffiezetapparaat en waterkoker, is zijn advies. “Dat kan met dure middelen. Je kunt er ook een beetje huishoudazijn in doen. Dat is voordeliger.”

Om kalkafzetting op de douchetegels te voorkomen kun je een simpel trucje toepassen: “Als ik een douche heb genomen, dan spoel ik altijd even na met koud water. Dan heb je het hele kalkprobleem opgelost. Kalk lost namelijk minder goed op in koud water. Laat je warm water staan na het douchen, dan ontstaat de aanslag.”

Benieuwd naar meer tips tegen kalk? Lees dit artikel: Hoe verwijder je kalkaanslag zo goed mogelijk?