Jouw online privacy: Wat weten apps en websites eigenlijk van je?

Even Buienradar openen om te kijken of het nog gaat regen, een nieuwsbericht bekijken in je nieuws-app, scrollen door je Instagram-tijdlijn of een filmpje op YouTube kijken. We zitten de hele dag op onze telefoon. Maar bedrijven als Facebook en Google houden ons in de gaten. Weet jij wat ze allemaal van je weten?

Bij alles wat je online doet, wordt je gevolgd. En dat gebeurt voornamelijk door twee grote spelers: Google en Facebook. Maar er is ook een wirwar aan kleinere bedrijfjes die informatie over je verzamelen en soms ook doorverkopen. Dit volgen van jouw online surfgedrag noemen we tracking.

Een bekend voorbeeld van tracking zijn de cookiemeldingen die je vrijwel altijd krijgt als je een website bezoekt. Wanneer je akkoord gaat met cookies, plaatsen verschillende partijen kleine bestandjes op jouw computer waarmee je surfgedrag gevolgd wordt.

Maar ook via de verschillende apps die je op je telefoon hebt staan, word je gevolgd. "Veel gratis apps zijn eigenlijk helemaal niet gratis. Je betaalt namelijk met jouw persoonlijke gegevens. Het lijkt daardoor gratis, maar je geeft wel veel uit handen over wie je bent en wat je doet", stelt ethisch hacker Sijmen Ruwhof.

Op deze manier verzamelen ze een breed scala aan informatie over je. Ze volgen je surfgeschiedenis, maar verzamelen bijvoorbeeld ook je locatie, de apparatuur (het soort telefoon en/of computer) die je gebruikt, de pagina's en foto's die je liket op sociale media, en ga zo maar door. En met deze informatie kunnen ze een heel compleet profiel van jou samenstellen.

Dat profiel bevat de nodige persoonlijke informatie. Zaken als waar je woont,  hoe oud je bent en waar je werkt, om een paar voorbeelden te noemen. Maar er wordt ook meer gevoelige informatie verzameld, zoals je religie, politieke overtuiging, geaardheid, en informatie over je gezondheid en financiële situatie. En van al die informatie bij elkaar wordt een profiel over jou samengesteld. En die informatie is goud waard voor adverteerders.

Op basis van dit profiel bepalen adverteerders vervolgens wat jij online zoal te zien krijgt. Denk bijvoorbeeld aan gesponsorde advertenties in je tijdlijn op Facebook of Instagram, of aan de filmpjes die je worden aangeraden op YouTube: wat je ziet, is niet willekeurig, maar het aanbod wordt precies aan jouw voorkeuren aangepast. Het aanbod wordt dus bepaald op basis van zogenaamde algoritmes.

Zo weten ze je aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Want hoe langer ze je aandacht hebben, hoe meer advertenties ze kunnen laten zien, en hoe meer inkomsten er worden gegenereerd..

Daarnaast wordt jouw informatie ook gebruikt om te bepalen wélke advertenties je te zien krijgt. Dit noemen we op tracking gebaseerde advertenties. 

Welke kleur schoenen of welk merk hondenbrokken je koopt: dat klinkt misschien niet zo spannend of gevaarlijk. Maar op tracking gebaseerde advertenties zijn niet zo onschuldig. Volgens Evelyn Austin, directeur van digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom, gaat het allemaal om manipulatie. Op basis van de informatie die ze van jou hebben, kunnen ze heel gerichte boodschappen tonen. En zo kunnen ze jou overhalen om iets te doen, iets te kopen of ergens iets van te vinden.

Daarnaast moet je je volgens Austin ook afvragen of je wilt dat je op gevoelige persoonlijke informatie zoals je geaardheid, gezondheid, politieke voorkeur of etniciteit specifieke advertenties voorgeschoteld krijgt. Dat noemen ze targeting.

Dan kun je bijvoorbeeld de situatie krijgen dat iemand die gevoelig is voor verslavingen ineens allerlei gok- of alcoholadvertenties te zien krijgt. Of wil je bijvoorbeeld dat mensen getarget worden op basis van een ziekte of aandoening die ze hebben?

Afgelopen april is er een akkoord bereikt over een nieuwe Europese wet: De Digital Services Act. Deze wet moet burgers beter beschermen tegen online platforms die gericht op basis van persoonlijke profielen adverteren en stelt perken aan op tracking gebaseerde advertenties.

De wet stelt onder andere dat online advertenties niet meer gebaseerd mogen zijn op kwetsbare informatie zoals iemands gezondheid, seksuele voorkeuren of religie. In de wet worden op tracking gebaseerde advertenties voor minderjarigen bovendien geheel verboden.

Daarnaast komen er regels over de algoritmes die bijvoorbeeld de inhoud van je Facebook- of Instagram-tijdlijn bepalen. Deze platformen moeten transparant worden over wat het doel van het algoritme is, zoals jouw aandacht vasthouden, om een voorbeeld te noemen. Ook moeten ze verschillende algoritmes gaan aanbieden, waarvan minstens één die niet gebaseerd is op jouw persoonlijke profiel.

Volgens PvdA-Europarlementariër Paul Tang – die de wet mede geïnitieerd heeft – is het goed dat de wet er ligt. Maar de wet had van hem nog een stuk verder mogen gaan. Bijvoorbeeld door mensen meer keuze – en daarmee meer diversiteit – te geven in het aanbod op tijdlijnen. Hierdoor krijgen gebruikers meer inzicht in de manier waarop ze gemanipuleerd worden.

Op dit moment wordt er nog aan de exacte tekst van de wet geschreven. Naar verwachting zal de wet vanaf 2024 gaan gelden.

Bits of Freedom heeft de website Fix Je Privacy online gezet. Het is een soort interactieve toolbox die jou op allerlei vlakken wegwijs maakt op het gebied van online privacy. Denk dan aan zaken als veilig internetten, smartphonegebruik, het up-to-date houden van je laptop of computer en hoe je het beste om kunt gaan met sociale media.