Is de NS het spoor bijster? Meer vertraging én duurdere treinkaartjes

Een aangekondigde hete herfst met nog véél meer vertragingen en uitval van treinen. En daarbij een geplande forse prijsstijging. De reizigers hebben het helemaal gehad met de NS. Kassa vergelijkt: waar gaat het heen met het spoor? Richting het rampscenario van Duitsland of het spookje Zwitserland?

De topmannen van de NS en ProRail, Wouter Koolmees en John Voppen, zeiden er allebei slapeloze nachten van te hebben toen ze in augustus niet alleen een verhoging van de treinkaartjes aankondigden, maar er tegelijkertijd voor waarschuwden dat we de komende maanden te maken gaan krijgen met nog véél meer vertragingen en treinuitval.

Dat laatste komt onder meer omdat er veel achterstallig onderhoud aan het spoor is. En werken aan het spoor betekent dat er niet of veel minder gereden kan worden.

De verhoging van de prijzen van treinkaartjes is nodig omdat de NS verlies lijdt. Door teruglopende reizigersaantallen heeft het bedrijf minder inkomsten, terwijl de kosten wél hoger zijn geworden. Corona is daarvan een belangrijke oorzaak. Meer mensen zijn thuis gaan werken en het aantal reizigers is nog niet op het niveau van vóór 2020.

Eigenlijk hadden de prijzen dit jaar al flink omhoog gemoeten, maar omdat 2023 een recordjaar was van vertragingen en treinuitval, durfde de NS dat niet aan. En dus schoot de overheid – 100% aandeelhouder van de NS – te hulp met 120 miljoen euro steun. Eénmalig, zo werd gezegd. En de prijsverhoging werd uitgesteld.

Maar uitstel leidde niet tot afstel. En dus kwam die verhoging bovenop de geplande verhoging voor dit jaar plus inflatie. In totaal zou dat betekenen dat de kaartjes maar liefst 12 procent omhoog zouden gaan. Dat lijkt nu uit te draaien op 6 procent omdat de overheid opnieuw bijspringt. Maar een prijsstijging van 6 procent is nog steeds fors.

En dat terwijl de treinkaartjes al behoorlijk prijzig zijn. Voor één op de tien Nederlanders is vervoer al niet meer te betalen en het openbaar vervoer maakt daarvan een groot deel uit. De vervoersarmoede in Nederland neemt toe. En dat terwijl het openbaar vervoer een basisvoorziening is, we kunnen niet zonder.

Als je afgelegen woont en bushaltes of lijnen worden opgeheven en de trein er überhaupt niet is, hoe kom je dan bij een school of een ziekenhuis? Zeker als je geen geld hebt om een auto te kunnen veroorloven?

Om het openbaar vervoer in Nederland bereikbaar te houden, is het ook belangrijk om het betaalbaar te houden. Een andere reden is het klimaat. Als we de klimaatdoelstellingen van 2050 willen halen – fossielvrij en klimaatneutraal - dan moeten we veel meer de auto uit en de trein, tram en bus in.

En dan moet je niet de prijs van treinkaartjes gaan verhogen, waardoor nóg meer reizigers de trein gaan mijden, de inkomsten nóg verder teruglopen en het verlies alleen maar groter wordt.

Om die vicieuze cirkel te doorbreken, zijn fundamentele keuzes nodig. Nederland moet structureel meer gaan investeren in het ov, vindt vervoerseconoom Erik Verhoef van de Vrije Universiteit.

Peter Füglistaler – tot deze zomer de baas van het Zwitserse Ministerie van Verkeer – deelt die mening. Hij is de man achter het succes van de Zwitserse spoorwegen, dat geldt als het voorbeeld voor Europa en misschien wel de wereld.

Het geheim van het Zwitserse succes is dat ze daar al in de jaren '90 de belangrijke keuze hebben gemaakt om fors in te zetten op het spoor. In Zwitserland wordt per hoofd van de bevolking namelijk zo’n 477 euro uitgegeven aan het spoor. In Nederland is dat bijna drie keer minder, 174 euro. En in Duitsland is dat zelfs maar 114 euro per hoofd van de bevolking.

Die fundamentele keuze was destijds trouwens ook een groene keuze die door de bevolking per referendum werd afgedwongen. Om de Zwitserse bossen te sparen wilde men het autoverkeer terugdringen en vol inzetten op de trein. En dat is gelukt. Zwitserland is het lichtend voorbeeld voor Europa en de wereld.

Als we niet kiezen voor meer investeren in de trein, gaan we niet Zwitserland achterna, maar grote buur Duitsland. En daar zijn de problemen nog vele malen erger dan in Nederland.

Reizigersorganisatie Rover wil graag een speciaal Nederland-ticket waarmee je voor het bedrag van 49 euro per maand onbeperkt door Nederland kunt reizen met het openbaar vervoer.

Wil je daar meer over weten? Ga dan naar de campagne Heel Holland Reist en teken de petitie. In de Tweede Kamer zijn meerdere partijen waaronder D66 en GroenLinks-PvdA hier ook voor.