Hoe ongezond is het hebben van een buikje eigenlijk?

Hoe erg is het eigenlijk om een buikje te hebben? Om die vraag te beantwoorden is het belangrijk om te weten dat je lichaamsvet een orgaan is. En daarmee heel belangrijk voor je lijf. Maar je buikvet kan gaan ontsteken als je er te veel van hebt. Hoe zit dat precies? We vragen hoogleraar Obesitas Liesbeth van Rossum (Erasmus MC) naar de gezondheidsrisico's van overgewicht.

Sommige mensen vinden het hebben van een buikje – meestal bij anderen – wel gezellig. Het kan duiden op een wat meer bourgondische levensinslag. Toch kom je met te veel buikvet, want dat is het per slot van rekening, wel in een gevarenzone terecht.

Liesbeth van Rossum is internist en hoogleraar Obesitas in het Erasmus MC. Over overgewicht en de ‘geheimen’ van ons lichaamsvet schreef ze samen met Mariette Boon het boek VET belangrijk. Aan de hand van vijf stellingen gaan we met haar op zoek naar de feiten en fabels over het buikje en overgewicht.

“Dit is juist”, duidt professor Van Rossum de eerste stelling. “Het hebben van een buikje betekent meestal, tenzij je zwanger bent of bepaalde bijzondere medische problemen hebt, dat je te veel buikvet hebt. En dat is ongezond.”

“Vet is een orgaan dat kan gaan disfunctioneren. Mensen denken vaak dat vet een laagje blubber is ter isolatie, maar het is véél meer dan dat. Te veel ervan is niet goed, maar te weinig is ook niet goed.”

De hoogleraar legt uit waarom te veel vet, met name in je buikstreek, niet gezond is. “Buikvet raakt dan laaggradig ontstoken. En dat blijft niet zonder gevolgen. Bepaalde hormonen die onder andere in vetweefsel gemaakt worden, raken van slag. De communicatie van die hormonen met je hersenen gaat niet meer goed. Dat heeft onder andere invloed op je eetlust en verzadigingsgevoel. Je immuunsysteem doet het ook niet meer goed door die chronische laaggradige ontstekingen. Mede daardoor zagen we ten tijde van corona dat juist mensen met obesitas op de IC van het ziekenhuis terechtkwamen.” 

Kortom, is je buikvet ziek? Dan heeft dat grote invloed op je gezondheid. “Meer dan 200 ziekten worden in verband gebracht met obesitas, waarvan hart -en vaatziekten en diabetes type 2 het bekendst zijn. Maar er is ook een verband aangetoond met diverse soorten kanker, depressies, angstklachten, onvruchtbaarheid en gewrichtsklachten."

“Deze stelling is juist”, verklaart Van Rossum. “Obesitas is officieel erkend als ziekte door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Gezondheidsraad in Nederland.”  

Obesitas gaat niet zozeer over gewicht, dat is hooguit een grove graadmeter. "Het gaat over ziek, disfunctionerend vetweefsel, een belangrijk orgaan", benadrukt de hoogleraar. "Net als een hart of een lever ziek kan zijn."

Veel vet in en om de buik is dus nadelig voor je gezondheid. Hoe weet je nou of je te zwaar bent of obesitas hebt? Op de website van het Voedingscentrum kun je jouw BMI uitrekenen. Die Body Mass Index geeft aan of  je een gezond gewicht hebt of niet.

Belangrijk hierbij is om ook het meetlint er even bij pakken, legt Van Rossum uit. “Voor mannen geldt grofweg dat je bij een te hoge BMI én een buikomvang van 102 cm. of meer de ziekte obesitas hebt. Voor vrouwen geldt een buikomvang van 88 cm of meer.“ 

Een arts let voor het vaststellen van obesitas op drie factoren. “De eerste is iemands BMI. Is die sterk verhoogd? Dan kan er sprake zijn van teveel vet, maar dat is niet altijd zo. Een bodybuilder bijvoorbeeld heeft een hoge BMI, maar dat komt niet door vet maar door veel spiermassa. Dus ondanks een hoge BMI is dat is geen obesitas.

De tweede factor die in beschouwing wordt genomen is iemands buikomvang. En de derde is comorbiditeit, oftewel of iemand bijkomende aandoeningen heeft. Daar is een lijst voor opgesteld, waar onder andere diabetes, hart- en vaatziekten, leververvetting, slaapapneu en dertien vormen van kanker op staan. Daaruit kan worden afgeleid hoe ernstig ziek iemands buikvet is.”

Draag je een paar pondjes meer mee, wees dan alert, raadt Van Rossum aan. Als je niet uitkijkt kan een beetje overgewicht uitmonden in de ziekte obesitas. “Daarom moeten mensen met een paar kilootjes extra oppassen. Je systeem is dan nog niet zo ontregeld, zoals bij mensen met obesitas. Afvallen is dan nog een stuk makkelijker.”

Deze stelling is volgens dr. Van Rossum niet juist. “Het is voor beide, mannen en vrouwen, ongezond om te veel buikvet te hebben.”

Hoeveel mensen hebben hier eigenlijk mee te maken? De cijfers zijn alarmerend: “De helft van de volwassen in Nederland heeft overgewicht. 15 procent van de volwassenen lijdt aan obesitas. Een heel flink aantal.”

Deze stelling wordt onderschreven door de dokter. Hierbij is sprake van een heel geniepig samenspel van de hormonen en vet- en immuuncellen in je lijf. “Heb je door welke reden ook te veel buikvet, dan wil je lichaam het vasthouden. Je lichaam onthoudt dat hogere gewicht. Als je wilt afvallen dan gaan processen in je lichaam dat tegenhouden. Darmhormonen, vetcellen en immuuncellen spelen hierbij samen een rol. Die vormen onderling een geheugen en onthouden hoeveel je hebt gewogen.”  

Voor mensen met ernstig overgewicht is juist daarom afvallen een groot probleem, legt Van Rossum uit. Dat is dus niet puur een kwestie van gebrek aan wilskracht. “Als je ooit de ziekte obesitas krijgt, dan kom je er lastig vanaf. Het goede nieuws is wel dat je jouw gewicht omlaag kan krijgen. De ziekte is 'in remissie' heet dat dan officieel."

Maar ben je eenmaal afgevallen doordat je de oorzaken die je gewicht verhoogden hebt aangepakt en bijvoorbeeld gezonder bent gaan leven? Dan moet je daarna veel meer moeite doen iemand die nooit obesitas had om op het verlaagde gewicht te blijven, geeft de professor aan. "Val je van 110 kilo af naar 80, dan is op gewicht blijven veel moeilijker dan voor iemand die al steeds 80 kilo woog en nooit obesitas had. ‘Je zult wel veel op de bank hangen en chips eten’, is dan een makkelijk verwijt.”  

Heb je obesitas en wil je gewicht kwijt? Dan krijg je dus te maken met een lichaam dat tegenstribbelt. Je moet extra je best doen om de kilo’s kwijt te raken, schetst Van Rossum. “Afvallen en vooral afgevallen blijven lijkt op topsport. Het aantal aanbevolen minuten dat je matig tot intensief moet bewegen om op gewicht te blijven, is veel hoger dan de algemene beweegnorm. 200 tot 300 minuten matig intensief bewegen en tweemaal spier- en botversterkende oefeningen per week wordt aanbevolen."

Je hoeft hiervoor niet naar de sportschool, houdt Van Rossum voor. "Zorg ervoor dat er meer beweging in je leven ingebouwd wordt. Fiets bijvoorbeeld naar het werk, stap een halte eerder uit in de metro, poets je tanden terwijl je op één been staat."

Wil je hulp bij het op gewicht komen of blijven? Dan is je dokter een goed aanspreekpunt, aldus de hoogleraar. Voel je niet veroordeeld of bezwaard als je te zwaar bent, is haar goede raad. “Maak het bespreekbaar met je huisarts. Je kunt samen kijken wat bij jou de oorzaken zijn voor overgewicht en welke oplossingen er momenteel voorhanden zijn. En dat zijn er een stuk meer dan een paar jaar geleden. Hoe eerder je zelf aan de bel trekt, hoe makkelijker het is om op een gezonder gewicht te komen.” 

Voor mensen met obesitas is vaak een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) een goede optie om mee te beginnen, zegt Van Rossum. "Dat wordt onder voorwaarden vanuit de basisverzekering vergoed.” 

Gedurende langere tijd, twee jaar meestal, word je begeleid in het verbeteren en volhouden van een duurzaam andere leefstijl. Gezond eten, bewegen en voldoende ontspanning en slaap staan hierbij centraal. “Dat heeft voor veel mensen goede effecten, zowel mentaal als lichamelijk, omdat mensen echt worden gecoacht om dit in het leven in te bouwen”, aldus Van Rossum.  

Je huisarts weet of jij in aanmerking komt voor een gecombineerde leefstijlinterventie en kan je doorverwijzen naar een leefstijlcoach die zo’n GLI-traject aanbiedt of eventueel naar andere hulp als die nodig blijkt. En als het onvoldoende effect heeft, zijn er soms nog aanvullende soorten behandelingen die vergoed worden.