Gezondheidsschade door slechte luchtkwaliteit: voldoen de normen wel?

Luchtverontreiniging en specifiek fijnstof zorgen voor een enorme gezondheidsschade. Hoewel de hoeveelheid fijnstof in de lucht de laatste decennia al flink is gedaald, overlijden in Nederland jaarlijks zo'n 11.000 tot 12.000 mensen voortijdig aan gezondheidsklachten die veroorzaakt worden door luchtverontreiniging. Reden voor de Europese Commissie om de wettelijke normen voor fijnstof en andere vervuilers aan te willen scherpen. Maar gaan we daarin te ver of juist niet ver genoeg? 

Op dit moment wordt er in de Nederlandse politiek gediscussieerd over een voorstel van de Europese Commissie om strengere normen voor luchtverontreiniging in te stellen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat er veel bewijs is dat PM2.5 – klein fijnstof met een maximale grote van 2,5 micrometer – veel gezondheidsschade veroorzaakt. Er is geen drempelwaarde voor. Dat wil zeggen dat iedere hoeveelheid in de lucht schadelijk is voor de gezondheid. De huidige Europese norm voor PM2.5 zit op 25 microgram per kubieke meter.

Een wetenschapper vertelde Kassa dat deze grens zo hoog is, dat deze bij invoering uit gezondheidsoogpunt al lachwekkend was. Maar politiek was er destijds niet meer mogelijk en de relatief ruime grens heeft wel degelijk een bijdrage geleverd aan het terugdringen van de luchtverontreiniging.  

De laatste vijftien jaar blijkt de gezondheidsschade door fijnstof nog veel groter te zijn dan we al dachten. Het Europees Milieuagentschap stelt zelfs dat luchtverontreiniging de grootste milieu-gerelateerde oorzaak van gezondheidsschade in Europa is.

Reden voor de Europese Commissie om de norm voor onder meer PM2.5 per 2030 aan te willen scherpen naar maximaal 10 microgram per kubieke meter. Dat is echter nog steeds dubbel zo hoog als de advieswaarde die de WHO in 2021 heeft gesteld. Die advieswaarde ligt op een drempelniveau: boven dit niveau valt aan te tonen dat mensen aan de gevolgen van een te hoge concentratie PM2.5 overlijden.

In Nederland voldoen we inmiddels goed aan de huidige ruime wettelijke norm. Maar de nieuwe Europese norm die in 2030 moet ingaan, halen we nu op veel plekken nog niet. Dat blijkt uit de meest recente beschikbare meting die in 2021 is uitgevoerd. Laat staan dat we aan de advieswaarden van de WHO voldoen.

Hieronder volgen drie kaarten die de mate van vervuiling tonen aan de hand van verschillende normen en/of advieswaarden. Het artikel gaat verder na onderstaande afbeeldingen.

De vraag is dus hoe snel we aan welke norm willen voldoen en welke maatregelen we daarvoor willen nemen. Staatssecretaris Vivianne Heijnen wil onderzoek van het RIVM afwachten om te zien of Nederland al in 2030 aan de nieuwe Europese normen wil voldoen, of dat we dat uit willen stellen naar bijvoorbeeld 2035.

Een andere mogelijkheid is het maken van uitzonderingen voor bijvoorbeeld industrie en veehouderijen. Al in 2030 aan de advieswaarden van de WHO voldoen zou veel te ingrijpend zijn, stelt Heijnen naar aanleiding van eerder onderzoek van het RIVM.

Het zou bijvoorbeeld betekenen dat er een verbod moet komen op houtstook, de industrie geheel moet overstappen op de schoonste technologieën, luchtvaart en veehouderij moeten minderen en grote steden zouden enkel elektrische auto's en vrachtwagens mogen toelaten. Als het aan de staatssecretaris ligt, voldoen we pas in 2050 aan de advieswaarden van de WHO.  

Het Longfonds, de GGD en bijvoorbeeld kinderlongarts Ismé de Kleer van het Franciscus Gasthuis in Rotterdam, vinden dat het kabinet daarmee veel te weinig ambitieus is. Het Longfonds vraagt zich af waarom 1,2 miljoen mensen met longproblemen nog tot 2050 moeten wachten op schone lucht. En de GGD stelt dat het ook goed mogelijk is om al in 2030 te voldoen aan de WHO-waarden.

De gemeentelijke gezondheidsdiensten wijzen daarbij ook naar onderzoek van de Europese Commissie. Dat wijst uit dat het behalen van de WHO-waarden in 2030 zelfs enorm kosteneffectief is. De gezondheidswinst is zo groot dat we de investeringen in zesvoud terugverdienen. Maar dat betekent inderdaad dat we onder meer wat aan de houtstook en bijvoorbeeld het afsteken van vuurwerk met de jaarwisseling moeten doen.  

Kassa stelde staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat een aantal aanvullende vragen naar aanleiding van deze reportage. De vragen én antwoorden kun je via onderstaande document (.pdf) nalezen.