Gekort op uitkering door inwonend kind: hoe kan dat?

De kostendelersnorm wordt in steeds bredere kring verfoeid. Sommigen noemen het wel ‘een boete op samenwonen’. Wie krijgen met de regeling te maken? Wat houdt deze in de praktijk in? En waarom pleiten steeds meer gemeenten en politieke partijen voor afschaffing?

Dankzij de Participatiewet van kabinet Rutte II (VVD en PvdA) kent Nederland sinds 2015 de ‘kostendelersnorm’. Deze geldt voor mensen met een bijstandsuitkering, een Bbz-uitkering, IOAW-uitkering of een IOAZ-uitkering. De hoogte van een uitkering hangt sinds de invoering van de norm af van de samenstelling van het huishouden.

Voer je een gezamenlijke huishouding met een inwonend kind (van 21 of ouder) dat geen studiefinanciering krijgt? Of woon je in een huis samen met een echtgenoot? Dan telt het inkomen en het eigen vermogen van deze persoon mee en wordt er op je uitkering gekort. Het idee is dat de meerdere personen in een woning de woonkosten best samen kunnen delen. Dat verklaart meteen de naam kostendelersnorm. Of je wel of geen familie van elkaar bent, maakt in de praktijk niet uit.

Hier zie je hoeveel een bijstandsuitkering daalt naarmate er meer mensen in huis wonen (bron: Rijksoverheid):

Voor iedereen van boven de 21 jaar in een huishouden met bijstand, wordt de uitkering gekort door de kostendelersnorm. Van 30 procent bij één persoon tot liefst 62 procent bij vijf personen.

Kassa liet in januari zien dat tienduizenden ouders met een bijstandsuitkering onder het bestaansminimum terecht zijn gekomen, door de kostendelersnorm. Gemeenten gingen er ten onrechte vanuit gaat dat hun inwonende kind bijdraagt aan het huishouden. “De mate van ellende is net zo groot als bij de toeslagenaffaire”, aldus Kitty Jong van FNV. “De regeling heeft tot gevolg dat mensen niet tijdelijk iemand in huis kunnen nemen die zijn woning is kwijtgeraakt, en ze kunnen bijvoorbeeld ook geen mantelzorg verlenen. Het leidt tot dakloosheid en armoede. Hulpbehoevende mensen worden verder in de armoede gestort."

Het idee van de Participatiewet was om mensen aan de slag te krijgen, oftewel laten participeren aan de arbeidsmarkt. En passant werden de normen voor uitkeringen verscherpt. Gemeenten werden verplicht om de (bijstands)uitkering te verlagen van personen die niet voldoen aan hun arbeidsverplichtingen. De kostendelersnorm is in de praktijk een bezuinigingsmaatregel op uitkeringen: er hoeft minder uitgekeerd te worden als de woonkosten door mensen onder één dak kunnen worden gedeeld. De regeling gaat ook uit van het idee dat het ‘stapelen’ van uitkeringen kan leiden tot een zodanig hoog gezamenlijk inkomen, dat werken niet meer loont.

De onvrede over de uitwerking van de kostendelersnorm wordt breed gedragen. Vakbond FNV startte een petitie om de norm uit de wet te krijgen. De Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, vindt dat de regeling afgeschaft moet worden. De linkse partijen in de Kamer willen er ook vanaf. Ook de PvdA, in 2015 nog samen met de VVD-initiatiefnemer, is inmiddels voor beëindiging.

Het nieuwsplatform Binnenlands Bestuur peilde deze zomer de mening van gemeenten over de kostendelersnorm. Zij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering en hebben er in de dagelijkse praktijk mee te maken. Een derde van de gemeenten die deelnam aan de rondvraag is voor afschaffing. 92 procent gaf aan dat de norm niet moet blijven bestaan in de huidige vorm. Een groot bezwaar is dat de kostendelersnorm kan leiden tot dakloosheid. Ouders komen zo in de financiële knel dat ze hun volwassen kinderen het huis uit moeten sturen. Ze kunnen zich geen korting op de bijstandsuitkering veroorloven. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wil dat de leeftijdsgrens van de kostendelersnorm omhooggaat naar 27 jaar, om te voorkomen dat jongeren op straat komen te staan.

Gemeenten hebben vanuit de wet de mogelijkheid gekregen om af te wijken van de kostendelersnorm om in schrijnende situaties ‘maatwerk’ te leveren. Uit onderzoek door het VPRO-programma Argos bleek vorig jaar dat dit niet vaak wordt gedaan. In grote steden wordt de uitzonderingsregel mondjesmaat toegepast. Ombudsman Reinier van Zutphen roept gemeenten roept op om dit vaker te doen. Volgens de VNG is het maken van individuele uitzonderingen ‘relatief arbeidsintensief’ en duur en gebeurt het daarom weinig.

De kritiek op de kostendelersnorm is dus breed gedragen, desondanks is deze er na zes jaar nog steeds.

Partijleider Sylvana Simons van BIJ1 riep vorige week tijdens de Algemene Beschouwingen het demissionaire kabinet op om tot afschaffing over te gaan op de “boete op samenwonen”. Premier Rutte gaf tijdens het debat in de Kamer aan dat hier geen werk van wordt gemaakt. Volgens hem is sociale zekerheid in Nederland zeer ruimhartig, maar moet worden voorkomen dat er een te grote aanspraak op wordt gemaakt. Een kwestie van “eerlijkheid”, aldus Rutte.

Het demissionaire kabinet heeft dit jaar wel onderzoek gedaan naar de uitwerking van de kostendelersnorm. Deze is door minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken) vastgelegd in een zogeheten ‘verkenning’, met een vijftal voorstellen om het anders aan te pakken. Een andere vormgeving van de kostendelersnorm is alleen mogelijk via een wetswijziging. “Het is aan een nieuw kabinet en de Staten-Generaal als medewetgever om deze afweging te maken”, aldus de demissionaire minister.

Bronnen: Argos, Binnenlands Bestuur, NRC, Rijksoverheid

Heb jij  een vraag over geldzaken? Of over een andere consumentenkwestie? Stel deze dan op Kassa's Vraag & Beantwoord! Ga hier naar alle categorieën. Heb je zelf kennis over een bepaald onderwerp? Help anderen op weg en beantwoord vragen op ons forum!

Wil je over de kostendelersnorm discussiëren? Dat kan onderaan dit artikel.