Fietsverlichting: een onderbelicht probleem

Vorig jaar vielen er 678 verkeersdoden in Nederland, waarvan maar liefst 228 fietsers. Dat is bijna 35 procent. Die zijn niet allemaal te wijten aan gebrekkig licht, maar het toont wel aan hoe kwetsbaar fietsers zijn. En de vraag is of ze zelf daar wel altijd van bewust zijn.

Volgens verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen onderschatten vooral jongeren tussen de 12 en 25 jaar de risico’s van het fietsen zonder licht. 45 procent van die leeftijdsgroep gebruikt geen fietsverlichting. Daar is dus met goede voorlichting veel winst te behalen. Ter vergelijking: Bij de 25+ers is dat maar 25% en bij de 50+ers zelfs maar 18%.

Waarom gebruiken vooral de kids dan de fietsverlichting niet waar dat wel zou moeten? Het is een combinatie van onderschatting van de risico’s, overschatting van de eigen mogelijkheden om die risico’s af te wenden, gemakzucht en groepsdruk.

Vooral in grote steden lijkt het dat veel mensen zonder licht fietsen en daarmee lijkt het bewust of onbewust wel oké te zijn. De noodzaak lijkt dan minder aanwezig en er is immers al veel omgevingslicht. We weten dat het niet mag maar voelen niet de dwingende noodzaak om er wat aan te doen. Net als bij smartphonegebruik in het verkeer: als we er naar gevraagd worden, zeggen we dat het niet kan of zelfs gevaarlijk is, maar velen doen het toch.

Hoewel de meeste fietsers aangeven dat fietsen zonder licht gevaarlijk is, onderschatten ze hun eigen risico’s als ze fietsen zonder verlichting. Ze denken bijvoorbeeld dat ze zelf op kunnen letten en op die manier een ongeluk kunnen voorkomen.

De belangrijkste factor voor het niet hebben van fietsverlichting is inertia. Wel willen, maar toch niet doen. Deze kloof tussen intentie en gedrag ontstaat deels door de moeite die iemand moet doen om te zorgen voor werkende fietsverlichting. Goedkope lampjes zijn makkelijker, maar gaan kort mee en raken zoek. Het feit dat het ook geld kost om verlichting aan te schaffen of te laten repareren, maakt dat men nog minder snel in actie komt om verlichting te regelen.

En zelfs als mensen wél fietsverlichting hebben, vergeten ze deze soms aan te zetten. Fietsers op het juiste moment herinneren aan het aanzetten van hun verlichting kan al een effectieve interventie zijn. Men moet dan wel de intentie hebben om de verlichting aan te zetten. Het feit dat niets bij de stalling mensen op het juiste moment herinnert aan het aanzetten van hun verlichting, betekent dus dat zelfs fietsers die werkende verlichting hebben en ook de intentie hebben om de verlichting aan te zetten, dit kunnen vergeten en daardoor zonder licht fietsen. In dat geval helpt een tekst op de grond of op een bord bij fietsenstallingen.

Terug naar de jongeren die nog massaal rondfietsen zonder fietsverlichting. Hoe bereiken we die? Politiecontroles en boetes zijn op de korte termijn zeker effectief, wie 55 euro moet betalen voor in het donker fietsen zonder verlichting, bedenkt zich de volgende keer misschien wel. Hoewel, het effect ebt op de langere termijn wel weer weg, zegt Tertoolen.

Spotjes op televisie zijn prima, maar niet altijd even effectief. Ze bereiken de ouders meer dan de kinderen die nu eenmaal minder of niet TV kijken. Beter is directe voorlichting aan doelgroepen, met name voorlichting op scholen. Laat kinderen nadenken, zegt Tertoolen. Ze hebben echt niet in de gaten hoe slecht zichtbaar ze zijn en wat voor gevolgen dat kan hebben. Confronteer ze met beelden hoe slecht zichtbaar ze zijn, wat de gevaren zijn, dat dringt veel meer door dan spotjes. Gebruik slogans op plekken waar het speelt, als reminder, bij fietsenhokken bijvoorbeeld: #lichtaan.

En al die feestverlichting waardoor de fiets steeds meer op een kerstboom begint te lijken? Die leidt alleen maar af en is daarom ook verboden. Net als knipperende lampjes. Wil je precies weten wat wel en niet is toegestaan bij fietsverlichting, kijk dan hier op de site van de Rijksoverheid.