E-sigaret (nog) niet de uitweg voor een ‘rookvrije generatie’

De overheid is al een hele poos bezig om toe te werken naar een ‘rookvrije generatie’ in 2040. Door het verbieden van reclames, aantrekkelijke verpakkingen en het uitbannen van sigaretten met smaakjes zoals menthol, worden stappen gezet. Volgens arts‑epidemioloog Esther Croes van het Trimbos Instituut zijn we er echter nog niet.

Er is veel onduidelijk over de e-sigaret. Ze komen in verschillende soorten en maten, en het zogenaamde vapen wordt doorgaans bestempeld als ‘beter’ dan normale sigaretten. Het wordt vaak gezien als een methode die je kan helpen om te stoppen met roken. Toch is het nog altijd erg slecht voor je, ook al weten de meeste mensen dit niet. Ook de jongeren schijnen er niet vanaf te kunnen blijven.

E-sigaretten zijn al een aantal jaar op de markt en in die relatief korte tijd is er veel veranderd in de wetgeving eromheen. Momenteel is het nog zo dat er honderden verschillende smaken zijn om uit te kiezen: van vanille tot aan mojito. In 2023 moet aan deze smaakjes echter een einde komen; de vaak zoete fruitsmaken zijn te aantrekkelijk voor jongeren.

NOS Stories constateerde begin juli via een vragenlijst op Instagram en TikTok die 6.874 keer werd ingevuld door jongeren onder de 18 jaar dat 46 procent wel eens een e-sigaret heeft gerookt. Acht procent van de kinderen die wel eens een e-sigaret probeerde is zelfs 12 jaar of jonger. Vaak bestellen de (vaak minderjarige) jongeren de vapes gemakkelijk online.

Al in 2019 bleek uit onderzoek van het Trimbos-instituut dat jongeren vaker voor e-sigaretten kiezen dan voor gewone sigaretten. Van de scholieren tussen 12 en 16 jaar in 2017 had 27,5 procent ooit een e-sigaret gebruikt; van de mbo- en hbo-studenten tussen de 16 en 18 jaar was dat 44 procent. Op basis van de bevindingen van NOS Stories lijkt het erop dat die aantallen verder zijn gestegen en dat gebruikers steeds jonger zijn.

Lang werd vapen gezien als minder ongezond dan roken. Maar nieuw onderzoek laat zien dat vooral voor jongeren vapen niet minder schadelijk is. Zo zit in veel wegwerpvapes nicotine, wat natuurlijk ontzettend verslavend is. "Jong verslaafd is een verdienmodel voor het leven voor de tabaksindustrie”, schrijft arts-epidemioloog Esther Croes in een opiniestuk van het Trimbos Instituut.

We weten nog niet precies wanneer het verbod op de smaakjes komt, maar hij moet ergens in 2023 zijn intrede doen. “Een stap in de goede richting”, noemt Croes het. “Het volgende plan is om de internetverkoop van de e-sigaretten te verbieden”. Jongeren kunnen ze kopen via webshops en sociale media. Met één klik op de knop kunnen jongeren onder de 18 zonder ID-check bevestigen dat ze meerderjarig zijn. Zo kan een vape via een webwinkel op dezelfde dag nog op de mat komen te liggen.

Daarnaast zijn de gezondheidsvereisten voor een vape niet erg goed gereguleerd. “Er zitten schadelijke stoffen in, zoals zware metalen die loskomen tijdens het verhittingsproces. Daarnaast is er wel eens voorgekomen dat het nicotineconcentraat dat op het flesje stond niet overeenkwam met wat er werkelijk in zat.”

Dit soort risico’s maken het voor zorgverleners lastig om een e-sigaret aan te bieden als hulpmiddel om te stoppen met roken. Want op papier is de mogelijke afbouw van nicotine een mogelijkheid om te stoppen met roken, maar door allerlei andere gezondheidsrisico’s gebeurt dit vaak niet. Daarnaast is alleen een e-sigaret kopen vaak niet genoeg, zegt Croes. “Het is effectiever om dan ook gebruik te maken van een stophulpcoach”.

Een ideale uitweg zou volgens Croes zijn om van de e-sigaret een geneeshulpmiddel te maken. “Als er een e-sigaret zou worden ontwikkeld die aan bepaalde veiligheidseisen voldoet zodat het als geneeshulpmiddel kan worden geregistreerd, wordt het voor zorgverleners een stuk aantrekkelijker om die e-sigaret aan te raden als hulpmiddel voor mensen die willen stoppen met roken.”

Croes is kritisch: “Het laten registreren als geneeshulpmiddel is een duur proces en de kwaliteitseisen zijn streng. Daarnaast loopt de tabaksindustrie vooral omzet mis als ze hiertoe overgaan. Ze vinden vast weer een achterdeur in de wetgeving: geurtjes in plaats van smaakjes bijvoorbeeld. Daarmee blijft het product nog steeds aantrekkelijk voor jongeren. Rokers schieten er niks mee op. De vraag is en blijft: is de tabaksindustrie écht begaan met het lot van rokers?”

Bron: Trimbos Instituut/NOS/RIVM/Rijksoverheid/Tabaknee