Dierproefvrij testen: wat is er mogelijk?

Sinds 1977 heeft Nederland een Wet op de dierproeven (Wod). Het uitgangspunt van de wet is dat dierproeven verboden zijn, tenzij er goede redenen zijn om dergelijke proeven wel uit te voeren en er geen andere methoden zijn. In 2014 werd deze nog voor het laatst herzien. Interessant om in deze wet te lezen, is dat het doden van dieren voor het gebruik van hun organen onder de definitie van een ‘dierproef’ valt.

Tot aan 2013 mocht make-up getest worden op dieren, daarna niet meer vanwege een nieuwe wet in de Europese Unie (EU). Deze wet maakte het illegaal om op dieren geteste cosmetica als nagellak, tandpasta en shampoo in de EU te verkopen, ook als het buiten de EU werd getest. Het verbod geldt niet alleen op het eindproduct, maar ook op de losse ingrediënten voor cosmetica.

Toch kan er bij veel van de cosmetica die we nu dagelijks gebruiken nog dierproeven te pas komen, als het gaat om cosmetica met ingrediënten die ook in andere producten worden gebruikt. In dat geval mag het ingrediënt nog wel in cosmetica worden gebruikt, meldt Animal Rights. Verder mogen er nog dierproeven op worden gedaan als er een milieurisico bestaat, bijvoorbeeld op vissen om vast te stellen wat het risico is op het watermilieu.

Als je zeker wilt weten of je cosmetica dierproefvrij is, kun je op zoek gaan naar merken die dierproefvrij produceren. Dat betekent dat ze geen gebruik maken van de ingrediënten die wel op dieren worden getest. Shop Like You Give A Damn controleert jaarlijks allerlei in Nederland en België verkrijgbare cosmeticamerken. Op hun website kun je een legenda raadplegen om te achterhalen hoe diervriendelijk deze zijn.

In de Europese Unie vinden er jaarlijks ongeveer 9 miljoen dierproeven plaats. In 2020 werden er in Nederland nog 448.656 dierproeven (geregistreerd) uitgevoerd. Dat is 0,5 procent minder dan in 2019, blijkt uit het jaarverslag uit 2020 van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) (pdf). In 2017 werden nog veruit de meeste dierproeven uitgevoerd.

Er wordt ook bijgehouden hoeveel dieren doodgaan of zijn gegaan na gebruik in fok of voor gebruik in fok of dierproef. In 2019 zijn er in totaal 442.767 van dit soort dieren doodgegaan of gedood.

Uit het verslag is verder af te leiden hoeveel dierproeven er per diersoort zijn uitgevoerd in de afgelopen jaren. Op mensapen wordt tegenwoordig niet meer getest, want dat is verboden. De meeste proeven werden in 2019 uitgevoerd op muizen (159.614). Dat waren er in 2017 nog 205.993. De muizen worden opgevolgd door ratten (81.603 proeven in 2019) en kippen en huishoenders (52.430 proeven in 2019).

Universiteiten, universitaire ziekenhuizen, onderzoeksinstellingen en farmaceutische bedrijven mogen nog wel dierproeven doen. Denk hierbij aan onderzoek voor de ontwikkeling van een medicijn of vaccin. Zo moeten geneesmiddelenfabrikanten kunnen aantonen dat hun producten niet giftig zijn en geen kanker veroorzaken. Voor het uitvoeren van dierproeven hebben deze instellingen een vergunning nodig. Die kunnen ze krijgen als het nut en de noodzaak van de proeven opweegt tegen het dierenleed én als er geen andere mogelijkheden zijn. Er is een Europese richtlijn voor dierproeven (pdf), waarin regels zijn opgesteld.

De NVWA controleert of de instellingen en medewerkers tijdens de dierproeven de regels naleven. Zo moeten de dieren goed verzorgd worden, moet er mogelijkheid zijn om te spelen in kooien en dienen onderzoekers en dierenverzorgers de juiste opleiding te hebben. Hier vind je de voorwaarden voor dierproeven van de NVWA.

Een alternatief op dierproeven is testen op gekweekt weefsel. Dit is een relatief nieuwe methode voor testen, waarbij bijvoorbeeld de benodigde cellen of kunstmatige embryo’s worden gekweekt.

Zo is het inmiddels al mogelijk om met stamcellen verschillende lichaamscellen te kweken van mensen en dieren. Vervolgens kan getest worden hoe bijvoorbeeld de huid of ogen op een bepaald product reageert. Deze methode van testen is iets betrouwbaarder dan dierproeven, omdat de huid van dieren net iets anders is dan die van mensen en nu eerder allergische reacties op de huid van mensen kan worden ontdekt. Op het gebied van embryo’s is de wetenschap net iets minder ver: op dit moment kunnen nog geen menselijke embryo’s gekweekt worden, maar wel muizenembryo’s.

Verder is in januari 2021 het grootste proefdiervrije onderzoeksproject in Nederland gestart, meldt Trouw. In dit vijf jaar durende onderzoek wordt gekeken of de veiligheid van geneesmiddelen en chemische producten kan worden getest zonder het gebruik van dieren. Hiervoor wordt er een systeem gebouwd, genaamd ‘Virtual Human Platform’, waarmee op basis van humane modellen* en algoritmes beter voorspeld kan worden wat het effect is van geneesmiddelen en chemische producten in het menselijk lichaam.